Ι.Ν. Αγίων Αποστόλων

Κοντά στην κεντρική πλατεία του μεσαιωνικού οικισμού του Πυργίου, στο τέλος μιας καμαροσκέπαστης στοάς, περιτριγυρισμένος από μεταγενέστερα κτίσματα, προβάλλει ο πανέμορφος ιερός ναός των Αγίων Αποστόλων, πραγματικό κομψοτέχνημα της βυζαντινής τέχνης, που διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση.

Σύμφωνα με επιγραφή που σώζεται στο υπέρθυρο της εισόδου του, ο ναός οικοδομήθηκε το 1564, από τον ηγούμενο Συμεών, που αργότερα έγινε μητροπολίτης Χίου. Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις ότι το μνημείο υπήρχε ήδη κατά τον 13ο-14ο αιώνα, και ο Συμεών στην πραγματικότητα τον ανοικοδόμησε, πιθανότατα έπειτα από κάποια καταστροφή. Περίπου έναν αιώνα αργότερα, το 1665, έγινε η εικονογράφησή του, με έξοδα του ιερέα Κωνσταντίνου, της συζύγου του Καλής και του γιου τους Γεώργιου, που ανήκαν στην αριστοκρατική οικογένεια των Δαμαλάδων, όπως και ο πρώτος κτήτορας, Συμεών. Μάλιστα, είναι πιθανό ότι ο ναός ήταν ιδιοκτησία της οικογένειας και είχε ταφική χρήση.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο των νησιωτικών οκταγωνικών ναών, που είχαν ως πρότυπο το καθολικό της Ιεράς Νέας Μονής, το οποίο για αιώνες επηρέασε τη ναοδομία της Χίου. Στη δυτική πλευρά του έχει νάρθηκα, που καλύπτεται με τρούλο, όπως και ο κυρίως ναός. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με αργούς λίθους και πλίνθους, σύμφωνα με το ατελές πλινθοπερίκλειστο σύστημα, και φέρουν περιορισμένο διάκοσμο από φιαλοστόμια και εντοιχισμένα πινάκια. Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος. Οι τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στο 1665, είναι έργο του κρητικού Αντωνίου Δομεστίχου Κυνηγού και διακρίνονται για τη λαϊκή τους τεχνοτροπία αλλά και τις επιβιώσεις επιρροών από την κρητική σχολή της αγιογραφίας. Κυρίαρχες μορφές στις παραστάσεις του κυρίως ναού είναι οι δύο κορυφαίοι απόστολοι Πέτρος και Παύλος, ενώ στον νάρθηκα κεντρικό θέμα είναι η Παναγία. Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο, χρονολογείται πιθανότατα στον 17^ο αιώνα, αλλά έχει υποστεί αρκετές μεταγενέστερες επεμβάσεις και επισκευές.

Ο ναός λειτουργείται μία φορά τον χρόνο, στις 29 Ιουνίου.