Ιερά Μονή Παναγίας Ελώνης

Περίπου στο μέσο της διαδρομής από το Λεωνίδιο προς το χωριό Κοσμά, δεσπόζει η Μονή της Έλωνας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι κτισμένη στον απόκρημνο κοκκινωπό βράχο του Πάρνωνα, και αποτελεί ένα από τα πιο εντυπωσιακά και επιβλητικά μνημεία της Αρκαδίας. Η ονομασία της συνδέεται με την παράδοση ότι κάτοικοι από το Έλος της Λακωνίας κατέφυγαν εδώ, φέρνοντας μαζί τους τη θαυματουργή εικόνα της Οδηγήτριας, η οποία θεωρείται έργο του Ευαγγελιστή Λουκά.

Για τη χρονολογία ίδρυσης του μοναστηριού, το οποίο τιμάται ιδιαίτερα από τους Κυνουριάτες, τους Λάκωνες, τους Σπετσιώτες και του Υδραίους, υπάρχουν μόνο παραδόσεις. Σύμφωνα με αυτές, ως πρώτοι οικιστές του θεωρούνται οι μοναχοί Καλλίνικος και Δοσίθεος, που ασκήτεψαν εδώ τον 15ο αιώνα. Οι μοναχοί θανατώθηκαν από Τούρκους, οι οποίοι, όταν προσπάθησαν να εισέλθουν στον ναό, τυφλώθηκαν από την Παναγία, ωστόσο γιατρεύτηκαν από τη Θεοτόκο μετά τις παρακλήσεις του ιερέα και των κατοίκων του χωριού Κοσμά. Το βέβαιο είναι ότι τον 17ο και 18ο αιώνα η μονή λειτουργούσε, όπως δείχνει και η πρώτη αναφορά της σε γραπτές πηγές, που ανάγεται στο 1730. Τότε, με έγγραφο του Πατριάρχη Σεραφείμ Α΄ ανανεώθηκε το σταυροπηγιακό της προνόμιο, που υπήρχε ήδη από το 1688. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπέστη ζημιές και λεηλασίες, αλλά ο ρόλος της στην επανάσταση του 1821 ήταν σημαντικός, με την πρακτική και οικονομική ενίσχυση του αγώνα. Το έτος 1836, αν και είχε λεηλατηθεί από τα στρατεύματα του Ιμπραήμ δέκα χρόνια πριν, παρουσίαζε ιδιαίτερη ακμή και σταδιακά ανέκτησε την παλιά της αίγλη. Αρχικά ήταν ανδρική αλλά από το 1971 έχει μετατραπεί σε γυναικεία.

Σήμερα το μοναστήρι διαθέτει ανακαινισμένα κελλιά και βοηθητικούς χώρους. Η πρόσβαση στο συγκρότημα γίνεται από κλίμακα που οδηγεί σε δύο διαδοχικές πύλες προστατευμένες με καταχύστρες. Κυριολεκτικά στο χείλος του βράχου, ένας επιβλητικός διάδρομος μήκους περίπου 100 μ. οδηγεί στα οικοδομήματα που είναι κτισμένα σε διαφορετικά επίπεδα και συνδέονται με κλίμακες και διαδρόμους. Το καθολικό, κτισμένο με αργολιθοδομή, είναι μια μικρή μονόχωρη βασιλική, που χρονολογείται σύμφωνα με επιγραφή στο έτος 1809, ενώ το καμπαναριό του προστέθηκε το 1831. Στο εσωτερικό του δεν υπάρχει τοιχογραφικός διάκοσμος, αλλά μόνο το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 19ου αιώνα. Στο ιερό του ναού έχουν τοποθετηθεί προθήκες με κειμήλια, ευαγγέλια, άγια λείψανα και αφιερώματα.