Ι. Ν. Αγίας Σοφίας - Δράμα

Στο ιστορικό κέντρο της Δράμας, κοντά στα βυζαντινά τείχη, βρίσκεται ο βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας, το παλαιότερο σωζόμενο κτήριο της πόλης και ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία της. Σήμερα βρίσκεται κάτω από το επίπεδο του εδάφους αλλά αρχικά θα βρισκόταν σε υπερυψωμένο σημείο της πόλης, με πλούσια βλάστηση και άφθονα νερά, καθώς το επίπεδο του εδάφους έχει ανεβεί λόγω μεταγενέστερων επιχωματώσεων.

Ο ναός κτίστηκε τον 10ο αιώνα και είναι σύγχρονος με τα τείχη, μάλιστα έχει διαπιστωθεί ότι στην οικοδόμησή τους χρησιμοποιήθηκε το ίδιο οικοδομικό υλικό. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τον 14ο αιώνα, μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος με την ονομασία Μπέη τζαμί. Τότε προστέθηκε ο προθάλαμος στη δυτική πλευρά, που βρίσκεται σε επίπεδο ψηλότερο από αυτό του ναού, και ο μιναρές, η βάση του οποίου είναι το σημερινό καμπαναριό. Στη βόρεια πλευρά του τεμένους είχε αναπτυχθεί το μουσουλμανικό νεκροταφείο. Ο ναός αρχικά πρέπει να ήταν αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά το 1922 ονομάστηκε από τους πρόσφυγες «ναός της του Θεού Σοφίας».

Το μνημείο ανήκει σε μια χαρακτηριστική ομάδα ναών με σχεδόν τετράγωνη κάτοψη, τρούλο και περίστωο στις τρεις πλευρές. Ο τρούλος του είναι ψηλός, οκτάπλευρος, στηριγμένος σε τέσσερις ογκώδεις πεσσούς που ορίζουν τον κεντρικό τετράγωνο χώρο. Οι τοίχοι του ήταν κτισμένοι με λίθους, στους οποίους παρεμβάλλονταν πλίνθοι και αρχιτεκτονικά μέλη σε δεύτερη χρήση, ανάμεσά τους και δύο αρχαίες επιγραφές. Η αρχική αυτή τοιχοποιία φαίνεται μόνο στην ανατολική πλευρά του ναού, αφού σχεδόν όλες οι επιφάνειές του είναι σήμερα καλυμμένες με επίχρισμα.
Στο εσωτερικό του σώζονται τοιχογραφίες του 10ου αιώνα, με πιο αντιπροσωπευτική την απεικόνιση της Κοίμησης της Θεοτόκου στο ιερό και του Παντοκράτορα στον τρούλο. Αξιόλογη είναι η απεικόνιση της Δευτέρας Παρουσίας στον νάρθηκα, έργο του 1917, που απηχεί την λαϊκότροπη τεχνοτροπία της εποχής. Το διακονικό είναι διαμορφωμένο ως ανεξάρτητο παρεκκλήσι, αφιερωμένο στην Παναγία.