Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Παλαιά Επισκοπή)

Μέσα στο καταπράσινο πάρκο της Τεγέας, στον χώρο όπου βρισκόταν η αρχαία πόλη, δεσπόζει σήμερα ο ιερός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, γνωστός και ως Παλαιά Επισκοπή. Είναι κτισμένος επάνω στο κοίλο του αρχαίου θεάτρου, το οποίο οικοδομήθηκε με χορηγία του Αντιόχου του Επιφανούς, τον 2^ο αιώνα π.Χ., και ερείπιά του φαίνονται κάτω από το ιερό του ναού.

Η Τεγέα ήταν έδρα επισκοπής από τον 5ο αιώνα, όπως δείχνει η συμμετοχή του επισκόπου της, Ωφέλιμου, στη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας, το 451. Στην περιοχή της Τεγέας, κοντά στην Επισκοπή, σώζεται βασιλική του 6ου αιώνα με θαυμάσια ψηφιδωτά, τα οποία απεικονίζουν τους μήνες του έτους και τους τέσσερις ποταμούς του Παραδείσου. Από τον 7ο αιώνα η Τεγέα μετονομάσθηκε σε Αμύκιον ή Νύκλιον και στους επόμενους αιώνες γνώρισε μεγάλη ακμή. Γύρω στο 1000 κτίστηκε ο ναός της Επισκοπής, που λειτούργησε για πολλά χρόνια. Μετά την παρακμή της Τεγέας και τις καταστροφές της από πολέμους και σεισμούς, ο ναός παρέμεινε ερειπωμένος μέχρι τον 19^ο αιώνα. Αναστηλώθηκε την περίοδο 1884-1888 με βάση τη μελέτη του γνωστού Αυστριακού αρχιτέκτονα, Ernst Ziller. Λόγω της αναστήλωσης αυτής, τα ανώτερα τμήματα του μνημείου έχουν αλλοιωθεί.

Ο ναός αρχιτεκτονικά ανήκει στον λεγόμενο «μεταβατικό τύπο», δηλαδή στη μετάβαση από την παλαιοχριστιανική τρουλαία βασιλική στον μεσοβυζαντινό σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό. Στην κάτοψη δίνει την εντύπωση τρίκλιτης βασιλικής, τα κλίτη της οποίας χωρίζονται με τοίχους. Στα ανατολικά απολήγει σε τρεις ημικυκλικές αψίδες και στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας. Θεωρείται προδρομικός τύπος των πεντάτρουλλων ναών, καθώς ο μεγάλος κεντρικός τρούλος του περιβάλλεται από τέσσερις μικρότερους, οι οποίοι υψώνονται στις γωνίες των κεραιών του σταυρού. Στην τοιχοποιία του ναού έχουν χρησιμοποιηθεί πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη από κτίσματα της αρχαίας Τεγέας και από γειτονικά βυζαντινά οικοδομήματα. Το εσωτερικό του διακοσμείται με τοιχογραφίες της περιόδου 1935-1936, έργα του γνωστού ζωγράφου Αγήνορα Αστεριάδη.