Ι. Ν. Αγίου Χαραλάμπους (Καλαμάτα)

Ένα από τα ωραιότερα και σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Μεσσηνίας είναι ο ναός που βρίσκεται στο σύγχρονο κοιμητήριο της Καλαμάτας, στις ανατολικές παρυφές της πόλης. Είναι αφιερωμένος στον Άγιο Χαράλαμπο. Φαίνεται ότι ήταν ο κοιμητηριακός ναός και της βυζαντινής Καλαμάτας, ενώ μέχρι τον 18ο αιώνα λειτούργησε ως μητροπολιτικός.

Χρονολογείται στον 12ο ή στις αρχές του 13ου αιώνα. Στην αρχική του μορφή ήταν διώροφος, δηλαδή περιλάμβανε δύο ανεξάρτητα επάλληλα κτίσματα, στοιχείο συνηθισμένο σε ναούς νεκροταφείων. Καταστράφηκε στη μεταβυζαντινή περίοδο και υπέστη εκτεταμένες οικοδομικές επεμβάσεις και μετατροπές, ιδίως κατά τη Β΄ Ενετοκρατία (1685-1715), που έχουν αλλοιώσει την εμφάνιση και τη δομή του. Τον 19ο αιώνα στη δυτική πλευρά του οικοδομήθηκε μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική και ο πρώτος ναός πήρε τη θέση του ιερού της. Το μνημείο διαμορφώθηκε στην τελική, σημερινή του μορφή στα μέσα του 20ού αιώνα.

Ο βυζαντινός ναός, που αποτελεί το ιερό του σύγχρονου, καταλάμβανε τον όροφο του διώροφου κτίσματος και ανήκε στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Ο τρούλος του στηριζόταν σε δύο ή τέσσερις κίονες αλλά σήμερα έχει καταρρεύσει και ο χώρος στεγάζεται με επικλινή στέγη. Από αυτό τον ναό διατηρείται ο ανατολικός και το κατώτερο μέρος των πλαϊνών τοίχων. Το ισόγειο του κτηρίου είναι λίγο μεγαλύτερο, σχεδόν τετράγωνο σε κάτοψη, εν μέρει κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Στεγαζόταν με χαμηλό θόλο και είχε μεγάλα τοξωτά ανοίγματα σε όλες τις πλευρές, στοιχείο που δυσκολεύει την εξακρίβωση της χρήσης του. Η τοιχοποιία του ναού είναι κατασκευασμένη από λαξευμένους λίθους και διαθέτει πλούσια κεραμοπλαστική διακόσμηση, οδοντωτές ταινίες, σταυρούς και πήλινες ανάγλυφες πλάκες.