Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου (Μητρόπολη Μυστρά)

Kοντά στην είσοδο της Κάτω Πόλης του Μυστρά, δίπλα στο οχυρωματικό τείχος, βρίσκεται η Μητρόπολη, αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο. Πρόκειται για τον παλαιότερο ναό του λόφου, που ήταν το θρησκευτικό κέντρο της πόλης και η έδρα του μητροπολίτη Λακεδαιμονίας.

Η ίδρυσή του τοποθετείται αμέσως μετά το 1262, όταν ο Μυστράς πέρασε από τους Φράγκους στους Βυζαντινούς και άρχισε ο εποικισμός του λόφου. Τότε μεταφέρθηκε εδώ η έδρα της μητρόπολης Λακεδαιμονίας από τη Σπάρτη, και ο μητροπολίτης Ευγένιος έγινε ο πρώτος κτήτορας του ναού, που στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα στα δυτικά. Τα έτη 1291-1292, ίσως και λίγο νωρίτερα, στον ναό έγιναν εκτεταμένες οικοδομικές εργασίες και προστέθηκε το κωδωνοστάσιο επάνω από το παρεκκλήσιο στη νοτιοδυτική γωνία. Όπως μας πληροφορεί επιγραφή στη νότια όψη του νάρθηκα, υπεύθυνος για τις μετατροπές αυτές ήταν ο δεύτερος κτήτορας του ναού, μητροπολίτης Νικηφόρος Μοσχόπουλος, με αρωγό τον αδελφό του Ααρών.

Την τελική της μορφή πήρε η εκκλησία τον 15ο αιώνα, από τον μητροπολίτη Ματθαίο, τον τρίτο κτήτορα, για τον οποίο οι γνώσεις μας είναι περιορισμένες. Τότε προστέθηκαν τα υπερώα, και ο όροφος μετατράπηκε σε σταυροειδή εγγεγραμμένο πεντάτρουλο ναό. Με πρότυπο, δηλαδή, τους ναούς της Οδηγήτριας και της Παντάνασσας, το μνημείο διαμορφώθηκε σύμφωνα με τον λεγόμενο «μικτό» ή «τύπο του Μυστρά», που στο ισόγειο είναι τρίκλιτη βασιλική και στον όροφο σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός. Η ριζική αυτή μετασκευή οφείλεται στο γεγονός, ότι ο δεσπότης και οι άρχοντες παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία απο τα υπερώα, όπως επέβαλλε το αυτοκρατορικό τυπικό της Κωνσταντινούπολης, το οποίο επικράτησε και στον Μυστρά, από το 1349, όταν ιδρύθηκε το δεσποτάτο.

Η κατασκευή του ναού είναι ιδιαίτερα επιμελημένη, όπως φαίνεται κυρίως στην τοιχοποιία της ανατολικής πλευράς, που ανήκει στην αρχική τρίκλιτη βασιλική, και είναι κτσμένη με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Στο εσωτερικό του ναού, αξιόλογος είναι ο γλυπτός διάκοσμος, που στο σύνολό του προέρχεται από παλαιότερα μνημεία. Από αυτόν ξεχωρίζουν τα δύο προσκυνητάρια στους πεσσούς του ιερού, το τέμπλο, και κυρίως η πλάκα με τον ανάγλυφο δικέφαλο αετό των Παλαιολόγων στο δάπεδο, κάτω από τον τρούλο, καθώς σύμφωνα με την παράδοση, στο σημείο αυτό στέφθηκε ο τελευταίος αυτοκράτορας του Βυζαντίου, Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος, το 1449. Η Μητρόπολη ξεχωρίζει επίσης για τον πλούτο των επιγραφικών της μαρτυριών και την ποικιλία που χαρακτηρίζει τη ζωγραφική της διακόσμηση. Οι τοιχογραφίες της ανήκουν σε τρεις διαφορετικές περιόδους, που αντιστοιχούν στις τρεις οικοδομικές της φάσεις και ακολουθούν τη διαφορετική τεχνοτροπία κάθε εποχής.

Στο συγκρότημα του ναού υπάρχει μουσείο, που φιλοξενεί γλυπτά, τοιχογραφίες, εικόνες και ευρήματα ανασκαφών.