Ιερά Μονή Ζερμπίτσης

Σε ένα όμορφο κατάφυτο πλάτωμα στις ανατολικές υπώρειες του Ταΰγετου, νότια του χωριού Ξηροκάμπι της Σπάρτης, βρίσκεται η ιστορική Μονή Ζερμπίτσης, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή ιδρύθηκε το 1639, πιθανότατα επάνω σε παλαιότερο, βυζαντινό ναό της Παναγίας, αφού η παράδοση θέλει την ιστορία της να φθάνει πίσω στον 12ο αιώνα. Ήταν σταυροπηγιακή και γνώρισε μεγάλη ακμή μετά το 1690, μάλιστα εδώ λειτουργούσε σπουδαίο κέντρο αντιγραφής χειρογράφων κωδίκων. Το 1770, στα γεγονότα των Ορλωφικών λεηλατήθηκε και πυρπολήθηκε. Συμμετείχε στην επανάσταση του 1821 με σπουδαιότερη προσωπικότητα τον μοναχό Γαβριήλ Ζερμπιτσιώτη, που πήρε το όνομά του από τη μονή, και το 1826 καταστράφηκε από τον στρατό του Ιμπραήμ, αλλά επισκευάσθηκε, και φιλοξένησε το σχολείο της περιοχής και ορφανοτροφείο.

Το συγκρότημα περιβάλλεται από ψηλό περίβολο που του δίνει την όψη φρουρίου. Στο εσωτερικό του, εκτός από τα αρχικά κτήρια υπάρχουν και νέες εγκαταστάσεις, κελλιά, βοηθητικοί χώροι και πολλά παρεκκλήσια. Το καθολικό, στο μέσο της αυλής, είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός αγιορείτικου τύπου, δηλαδή με δύο κόγχες στους πλαϊνούς τοίχους, και με λίγο μεταγενέστερο νάρθηκα, του τέλους του 17ου αιώνα. Ο τρούλος του είναι οκτάπλευρος, ραδινός, και στηρίζεται εσωτερικά σε τέσσερις κίονες. Εξωτερικά οι τοίχοι φέρουν πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο και ενσωματωμένα παλαιότερα αρχιτεκτονικά μέλη. Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες του 1669, που σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή έγιναν με τη χορηγία του άρχοντα Εμμανουήλ από την Κωνσταντινούπολη. Οι παραστάσεις ακολουθούν την τεχνοτροπία των λαϊκών αγιογράφων του 17ου αιώνα και θεωρούνται έργα κάποιου άγνωστου μαθητή του ζωγράφου Δημήτριου Κακαβά. Εξέχουσα θέση στο εσωτερικό του ναού κατέχει και η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας.

Η μονή διαθέτει μουσείο, όπου φυλάσσονται σημαντικά κειμήλια, εικόνες, ξυλόγλυπτα, έργα αργυροχοΐας, ένας χρυσοκέντητος επιτάφιος του 1539, ένα λάβαρο του 1639, καθώς και ιερά λείψανα αγίων. Είναι γυναικεία και πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.