Ι. Ν. Αγίας Σοφίας (Μυστράς)

Στην Άνω Πόλη του Μυστρά, στην περιοχή του παλατιού, λίγο ψηλότερα από την πλατεία, είναι κτισμένος ο ιερός ναός της Αγίας Σοφίας, ο μοναδικός της συνοικίας αυτής, που χρησίμευε ως εκκλησία του παλατιού.

Οικοδομήθηκε τον 14ο αιώνα από τον πρώτο δεσπότη του Μυστρά, Μανουήλ Καντακουζηνό, τα μονογράμματα του οποίου διατηρούνται επάνω σε μαρμάρινα μέλη του ναού. Σύμφωνα με μια επιγραφή, που σήμερα δεν σώζεται, αλλά έχει αντιγραφεί τον 18ο αιώνα, μπροστά στις πύλες του ναού ήταν ζωγραφισμένοι οι γονείς του δεσπότη, ο αυτοκράτορας Ιωάννης ΣΤ΄ Καντακουζηνός και η σύζυγός του Ειρήνη Ασάν Καντακουζηνή. Η εκκλησία αρχικά ήταν αφιερωμένη στον Ζωοδότη Χριστό και αποτελούσε το καθολικό της ομώνυμης ανδρικής μονής, όπως φαίνεται και από σιγίλλιο του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Φιλοθέου, του έτους 1365, με το οποίο έγινε η μετατροπή σε μονή μετά από αίτημα του ίδιου του κτήτορα. Σύμφωνα με τις πηγές, στη μονή μεταφέρθηκαν μετά το 1429 τα οστά της συζύγου του Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου, Θεοδώρας Tocco, ενώ εδώ τάφηκε το 1433 και η Cleopa Malatesta, η σύζυγος του δεσπότη Θεόδωρου Β΄ Παλαιολόγου. Η μετονομασία του ναού σε Αγία Σοφία πρέπει να έγινε μετά την Άλωση.

Ο αρχικός ναός ήταν δικιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος, στον οποίο αργότερα προστέθηκαν ευρύχωρος νάρθηκας με τρούλο, παρεκκλήσια, κωδωνοστάσιο και στοές. Η εκκλησία είναι κτισμένη στο μεγαλύτερο μέρος της με το συνηθισμένο στη νότια Ελλάδα πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας.
Στο εσωτερικό της σώζεται αποσπασματικά τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στην περίοδο 1348-1354. Ανάμεσα στις παραστάσεις ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η απεικόνιση του ένθρονου Χριστού στην κόγχη του Ιερού Βήματος. Οι τοιχογραφίες των παρεκκλησίων είναι λίγο μεταγενέστερες. Τον επιμελημένο διάκοσμο του ναού συμπληρώνουν μαρμαροθετήματα και το επιστύλιο του τέμπλου, που χρονολογείται στο τέλος του 12ου αιώνα και προέρχεται από παλαιότερο μνημείο.