Ι. Ν. Παναγίας Χρυσαφίτισσας

Στην άκρη της Κάτω Πόλης της Μονεμβασιάς, στο κέντρο της μεγάλης πλατείας, βρίσκεται ο μικρός, ολόλευκος ναός της Παναγίας της Χρυσαφίτισσας, πολιούχου της πόλης.

Χρονολογείται στον 17ο αιώνα, στην περίοδο της Α΄ Τουρκοκρατίας. Η κατασκευή του συνδέεται, σύμφωνα με την παράδοση, με την εύρεση της εικόνας της Παναγίας που αρχικά βρισκόταν στο χωριό Χρύσαφα της Λακωνίας, από όπου προέρχεται και η επωνυμία «Χρυσαφίτισσα». Η εικόνα βρέθηκε από μια ηλικιωμένη γυναίκα στα νότια του ναού, μέσα σε πηγάδι, του οποίου το νερό θεωρείται θαυματουργό.

Ο ναός είναι μικρός σε διαστάσεις, έχει τερτράγωνη κάτοψη και στεγάζεται με χαμηλό τρούλο που στηρίζεται σε οκτώ προβόλους. Στη βόρεια πλευρά του έχει σωθεί συγκρότημα κελλιών, που ανήκε σε παλαιότερο μοναστήρι και σήμερα έχει μετατραπεί σε παραδοσιακό ξενώνα. Στο κτήριο αυτό γεννήθηκε ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος (1909-1990) και εδώ έζησε για ένα διάστημα η οικογένειά του.

Ο ναός εορτάζει την επομένη της Κυριακής του Θωμά με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Τότε πραγματοποιείται λιτάνευση της Ιεράς Εικόνας της Παναγίας Χρυσαφίτισσας στους δρόμους και τα καλντερίμια της βυζαντινής καστροπολιτείας, η οποία καταλήγει στον Ιερό ναό Ελκομένου Χριστού. Την Κυριακή και τη Δευτέρα του Θωμά οργανώνεται το μοναδικό πανηγύρι στο Κάστρο με συμμετοχή εκατοντάδων κατοίκων και επισκεπτών.