Ι. Ν. Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης (Παναγία Κρητικιά)

Στις ψηλότερες συνοικίες της Κάτω Πόλης της Μονεμβασιάς, σε ένα από τα ανηφορικά καλντερίμια που οδηγούν προς την Άνω Πόλη, δεσπόζει η επιβλητική, ψηλή πρόσοψη του ναού της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, που είναι γνωστός και ως Παναγία Κρητικιά γιατί βρισκόταν στη συνοικία όπου είχαν εγκατασταθεί τον 17ο αιώνα πρόσφυγες από την Κρήτη.

Κτίστηκε την εποχή της Β΄ Ενετοκρατίας, γύρω στο 1700, και η τοπική παράδοση συνδέει την ίδρυσή του με τον Φιλόθεο Δαρμάριο, επίσκοπο των Κυθήρων που καταγόταν από τη Μονεμβασιά. Στα Κύθηρα, που είχαν εμπορική σχέση και πολιτιστικούς δεσμούς με τη Μονεμβασιά, η λατρεία της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας κατείχε από τότε ιδιαίτερα σημαντική θέση.

Ο ναός είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο και η αρχιτεκτονική του συνδυάζει βυζαντινά και ενετικά στοιχεία. Η διαμόρφωση της εισόδου με το αέτωμα, οι στρογγυλοί φεγγίτες και τα οξυκόρυφα γείσα αποτελούν χαρακτηριστικές επιδράσεις της δυτικής τεχνοτροπίας. Δεν αποκλείεται, μάλιστα, να έχουν εργαστεί εδώ οι ίδιοι άνθρωποι που κατασκεύασαν τα μεγάλα οχυρωματικά έργα των Βενετών στην Πελοπόννησο, αφού ο ναός, όπως και άλλοι της περιοχής, παρουσιάζει έντονα στοιχεία της φρουριακής αρχιτεκτονικής. Στο εσωτερικό του δεν υπάρχει ζωγραφικός διάκοσμος και κυριαρχεί το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο, που χρονολογείται στον 16ο αιώνα. Πρόκειται για έργο που επίσης χαρακτηρίζεται για τις αναγεννησιακές επιρροές και είναι αξιοημείωτο ότι μεταφέρθηκε εδώ τον 19ο αιώνα από τον ναό του Ελκόμενου Χριστού, όπου ανήκε αρχικά.

Ο ναός εορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου.