Ιερά Μονή Φραγκαβίλλας

Στο καταπράσινο ύψωμα με την πυκνή βλάστηση που βρίσκεται νοτιοανατολικά της Αμαλιάδας, προβάλλει ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα της Ηλείας, ο ιερός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου, που ήταν το καθολικό της βυζαντινής μονής της Φραγκαβίλλας. Η ονομασία πιθανότατα απηχεί τη φραγκική παρουσία στην περιοχή σε μεταγενέστερους χρόνους και δεν έχει άμεση σχέση με τον ναό, που είναι παλαιότερος από την εποχή της Φραγκοκρατίας.

Ο ναός οικοδομήθηκε τον 11ο αιώνα και είναι το μόνο κτίσμα που έχει διατηρηθεί από το συγκρότημα της μονής. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα σώζονταν κοντά του ερείπια κτηρίων που μάλλον στέγαζαν τα κελλιά των μοναχών. Σήμερα, όμως, ο χώρος του έχει αλλοιωθεί από τις επεμβάσεις, τις διαμορφώσεις και την ανέγερση νέων κτισμάτων και έχει ανεβεί το επίπεδό του έτσι ώστε να παραμορφώνονται οι αναλογίες του κτηρίου. Και το ίδιο το οικοδόμημα, όμως, έχει υποστεί σημαντικές μετατροπές στο πέρασμα των αιώνων, ιδιαίτερα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας.

Αρχιτεκτονικά, ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, με τρούλο που στηρίζεται σε πεσσούς. Είναι ενδιαφέρον ότι ανήκει σε μία ιδιαίτερη κατηγορία ναών, στους οποίους το δυτικό σκέλος του σταυρού είναι μικρότερο. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με μεγάλους λαξευμένους πωρόλιθους και πλίνθους, με κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην αψίδα του ιερού, ενώ στον τρούλο έχει υιοθετηθεί η περίφημη τεχνική της «κρυμμένης πλίνθου», που απηχεί την αρχιτεκτονική παράδοση της Κωνσταντινούπολης και εμφανίζεται εδώ για πρώτη φορά στην Πελοπόννησο. Η στέγη του δεν είναι η αρχική, αλλά αποτελεί διαμόρφωση της δεκαετίας του 1960, όταν έγιναν εκτεταμένες επεμβάσεις στο κτήριο. Στο εσωτερικό του σώζονται ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που χρονολογούνται στον 17ο αιώνα, ενώ νεότερες είναι οι τοιχογραφίες στο κτιστό τέμπλο.

Κοντά στον ναό βρίσκεται το κτήριο που στεγάζει το οικοτροφείο (Φοιτητική Εστία) της Ιεράς Μητρόπολης Ηλείας.