Ιερά Μονή Κοιμήσεως Θεοτόκου Χρυσολεοντίσσης (Παναγία Χρυσολεόντισσα)

Σε ένα κατάφυτο οροπέδιο περιτριγυρισμένο από βουνά, στο κέντρο της Αίγινας, βρίσκεται το σπουδαιότερο μοναστήρι του νησιού, αφιερωμένο στην προστάτιδά του, Παναγία Χρυσολεόντισσα.

Ιδρύθηκε γύρω στο 1600, για να στεγάσει την εικόνα της Παναγίας Χρυσολεόντισσας. Η εικόνα μέχρι τότε βρισκόταν στην παραθαλάσσια μονή του Αγίου Λεοντίου κοντά στο χωριό Λεόντι, η οποία είχε επανειλημμένα καταστραφεί από πειρατές, γι’ αυτό οι μοναχοί της κατέφυγαν στην πιο προστατευμένη αυτή περιοχή μακριά από τη θάλασσα. Η ίδρυση της νέας μονής έγινε την περίοδο 1600-1614. Από τότε είναι γνωστή η ιστορία της, όπως και τα ονόματα σχεδόν όλων των ηγουμένων της.
Ήταν σταυροπηγιακή με μεγάλη περιουσία και είχε στην κατοχή της σχεδόν ολόκληρη την Αίγινα, αλλά και το νησάκι που χαρακτηριστικά λέγεται Μονή, απέναντι από την Πέρδικα. Στην επανάσταση του 1821 είχε σημαντική δράση και μετά την απελευθέρωση ήταν από τις μονές που διατηρήθηκαν, μάλιστα σε αυτή προσαρτήθηκε ως μετόχι η διαλυμένη μονή Φανερωμένης της Σαλαμίνας. Η ιστορία της έχει συνδεθεί με την προσωπικότητα του Αγίου Νεκταρίου, που την επισκεπτόταν συχνά. Το 1935 μετατράπηκε σε γυναικεία.

Το συγκρότημα έχει διατηρήσει τη φρουριακή όψη που είχε ήδη από τον 17ο αιώνα. Έχει τετράγωνη κάτοψη και περιβάλλεται από ψηλά κτήρια κελλιών, με πυργίσκους, πολεμίστρες και μικρά παράθυρα τοποθετημένα ψηλά. Στο κέντρο του υψώνεται ο τριώροφος οχυρός πύργος που χρονολογείται στο 1610 ενώ δίπλα του, στο ψηλότερο επίπεδο, είναι κτισμένο το καθολικό, που χρονολογείται στο 1808 και έχει κτιστεί στη θέση παλαιότερου, που καταστράφηκε από σεισμό και πυρκαγιά. Είναι τρίκλιτη βασιλική, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, στον Άγιο Διονύσιο και στον Άγιο Χαράλαμπο. Στο εσωτερικό του εντυπωσιάζουν το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1814, και η επαργυρωμένη εικόνα της Χρυσολεόντισσας, που λέγεται ότι χρονολογείται στον 15ο ή 16ο αιώνα.

Ξεχωριστή εμπειρία είναι η ημέρα εορτασμού της μονής, στις 15 Αυγούστου, με το μεγαλύτερο πανηγύρι του νησιού.