Ιερά Μονή Παναγίας Ολυμπιωτίσσης

Στον λόφο που βρίσκεται βορειοδυτικά της πόλης της Ελασσόνας, με πανοραμική θέα στην πεδιάδα, δσπόζει ένα από τα σπουδαιόερα μοναστηριακά συγκροτήματα της Θεσσαλίας, η Μονή της Παναγίας Ολυμπιώτισσας. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου αλλά μέχρι τον 18ο αιώνα αναφέρεται και ως μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Η ονομασία Ολυμπιώτισσα συνδέεται με την παράδοση ότι η εικόνα της Παναγίας που φυλάσσεται στο εσωτερικό της προέρχεται από εγκατελελειμμένη μονή της Καρυάς Ολύμπου.

Για τη χρονολογία ίδρυσής της δεν υπάρχουν εξακριβωμένες πληροφορίες, αλλά γενικά τοποθετείται στα τέλη του 13ου αιώνα. Από αναφορές σε έγγραφα είναι γνωστό ότι στο πρώτο μισό του 14ου αιώνα η μονή ήταν ανδρική και σταυροπηγιακή και ιδρυτές της θεωρούνται οι σεβαστοκράτορες Κωνσταντίνος και Θεόδωρος, συνδιοικητές της Θεσσαλίας την περίοδο 1289-1303. Η μονή απέκτησε μεγάλη περιουσία και είχε πολλούς μοναχούς, ενώ για αιώνες αποτέλεσε πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο της περιοχής, με σπουδαιότερες περιόδους ακμής τον 16ο και τον 18ο αιώνα.

Το καθολικό της χρονολογείται στον 14ο αιώνα αλλά φαίνεται ότι προϋπήρχε και τότε ανοικοδομήθηκε μέσα στο κάστρο. Ανήκει στον σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο του μονόκλιτου ναού με τρούλο, που περιβάλλεται από στοά. Η τοιχοποιία του είναι κατασκευασμένη με πλινθοπερίκλειστο σύστημα και έχει ενσωματωμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη.

Το εσωτερικό του διακοσμείται με τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, που αποδίδονται σε σπουδαίο καλλιτέχνη της μακεδονικής σχολής. Θαυμάσιο δείγμα ξυλογλυπτικής είναι το τέμπλο, που κατασκευάσθηκε το 1840 από τον Δημήτριο τον Μετσοβίτη, και η ξυλόγλυπτη θύρα της δυτικής εισόδου του ιερού. Γύρω από το καθολικό προσαρτήθηκαν κατά καιρούς παρεκκλήσια και προσκτίσματα, που κατεδαφίσθηκαν αργότερα. Το μόνο που διατηρείται σήμερα είναι το πρόσκτισμα του 1817 στη νότια πλευρά, μέρος του οποίου λειτουργεί ως παρεκκλήσι του Αγίου Νεκταρίου. Η μονή διαθέτει πολλά και σημαντικά κειμήλια, πλούσια βιβλιοθήκη, ξενώνα και μουσείο φυσικής ιστορίας. Είναι γυναικεία και εορτάζει στις 15 Αυγούστου και στις 6 Αυγούστου.

Κάθε χρόνο, στις 5 Οκτωβρίου, την παραμονή της επετείου της απελευθέρωσης, οι κάτοικοι της περιοχής συνοδεύουν σε λιτανεία τη θαυματουργή εικόνα από τη μονή έως τον Ιερό Ναό Αγίου Δημητρίου στο κέντρο της πολής.