Ι. Ν. Αγίου Νικολάου Οξύλιθος

Στα βορειοδυτικά του συνοικισμού Ριτζάνοι του Οξυλίθου σώζεται ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά μνημεία της Εύβοιας κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, σημαντικός για τις όμορφες αγιογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του.

Βρίσκεται σε έκταση 50 στρεμμάτων, που αποτέλεσε μετόχι της γειτονικής Μονής Μάντζαρη και έως το 1980 λειτούργησε ως κοιμητηριακός ναός της ενορίας των Αγίων Αναργύρων. Χρονολογείται με ακρίβεια στο 1304, σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή που αναφέρει ότι ο ναός ανακαινίσθηκε με έξοδα του Λέοντος Αυβελά, της συζύγου του Ειρήνης, του γιου τους Δημητρίου και της δικής του οικογένειας. Η αναφορά σε ανακαίνιση δείχνει ότι ο ναός υπήρχε και παλαιότερα, αλλά είναι άγνωστο από πότε.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του μικρού, απλού σταυρεπίστεγου ναού και αρχικά ήταν μονόχωρος. Αργότερα προστέθηκε στη δυτική του πλευρά νάρθηκας, που στεγάζεται με δίρριχτη ξύλινη στέγη.

Το εσωτερικό του, τουλάχιστον στον κυρίως ναό, ήταν διακοσμημένο με αγιογραφίες που αποτελούν χαρακτηριστικό έργο του τοπικού ζωγραφικού εργαστηρίου που έδρασε στην περιοχή γύρω στο 1300.
Από τις πιο σημαντικές παραστάσεις είναι η Ανάληψη του Κυρίου στην κόγχη του ιερού, και η πελώρια μορφή του αρχαγγέλου Μιχαήλ, κάτω από την οποία υπάρχει επιγραφή που αναφέρει τη δέηση του Γεωργίου Βουλινού, της συζύγου του Κυριακούλας και των παιδιών τους. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η μορφή του Αγίου Κοσμά, που εικονίζεται αγένειος, φορώντας την εθνική ελληνική ενδυμασία.