Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως Σωτήρος - Δρυόβουνο Κοζάνης

Στην κορυφή του βουνού Σάντοβο, σε υψόμετρο 1.000 μέτρων, δεσπόζει η παλαιότερη μονή της περιοχής της Κοζάνης, που είναι αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Είναι κτισμένη μέσα στο πυκνό δάσος από βελανιδιές, 3 χιλιόμετρα έξω από το χωριό Δρυόβουνο, σε ένα πλάτωμα με πανοραμική θέα στη γύρω περιοχή.

Ιδρύθηκε το 1592, όπως αναφέρει η κτητορική επιγραφή στο καθολικό της, αν και υπάρχουν ανφορές για την ίδρυσή της στις αρχές του 12ου αιώνα. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και των αγώνων για την απελευθέρωση της Μακεδονίας συνέβαλε σημαντικά προσφέροντας τρόφιμα και πολεμοφόδια και έγινε ορμητήριο οπλαρχηγών, μάλιστα, υπάρχουν μαρτυρίες ότι εδώ κατέφυγαν ο Καπετάν Βάρδας και ο Παύλος Μελάς. Η μονή καταστράφηκε από πυρκαγιά το 1943 και ανακαινίσθηκε πρόσφατα, στα τέλη του 20ού αιώνα, οπότε προστέθηκαν και οι σύγχρονοι ξενώνες της.

Το συγκρότημα είναι τετράπλευρο και από την αρχική του μορφή διατηρούνται σήμερα μόνο η βόρεια και η ανατολική πτέρυγα και το καθολικό. Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο που στηρίζουν δύο κίονες, ενώ σε μεταγενέστερη φάση προστέθηκε ο νάρθηκας στη δυτική του πλευρά. Το εσωτερικό του είναι κατάγραφο με αγιογραφίες του 1652, έργο του Νικόλαου από το Λινοτόπι του Γράμμου, περιοχή από την οποία κατάγονταν συντεχνίες ζωγράφων του 16ου και του 17ου αιώνα. Η εικονογράφηση διακρίνεται για το πλούσιο θεματολόγιο, με κυρίαρχες τις σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου, αλλά και για την υψηλή ποιότητα της τέχνης, την προσεγμένη οργάνωση των παραστάσεων και την αρμονία των χρωμάτων. Με τοιχογραφίες καλύπτεται και ο μεταγενέστερος νάρθηκας. Χρονολογούνται στο 1808, είναι έργο του τοπικού ζωγράφου Αργύρη από το Κριμίνι της επαρχίας Βοΐου και χαρακτηρίζονται για την πιο «λαϊκή» τεχνοτροπία. Στη μονή υπάρχει παρεκκλήσι του Κοσμά του Αιτωλού, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση θεράπευσε τους μοναχούς της που πλήττονταν από επιδημία.

Η μονή είναι ανδρική και πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου, οπότε και καταφθάνουν εκατοντάδες προσκυνητές από διάφορες περιοχές.