Ιερά Μονή Αγίου Δημητρίου Ζαλόγγου

Στη σκιά του θρυλικού βράχου του Ζαλόγγου, κάτω από το επιβλητικό μνημείο της θυσίας των Σουλιωτισσών, βρίσκεται η ιστορική μονή του Αγίου Δημητρίου. Συνδέεται μάλιστα με αυτό με 400 σκαλοπάτια.

Για την παλαιότερη ιστορία της δεν είναι γνωστά πολλά στοιχεία, αλλά φαίνεται ότι ανάγεται στον 8ο αιώνα. Αρχικά η μονή βρισκόταν ψηλότερα, κοντά στην Καμαρίνα, και ήταν αφιερωμένη στους Ταξιάρχες. Από αυτό το συγκρότημα σώζονται σήμερα μόνο τα ερείπια του παλαιού καθολικού, που καταστράφηκε το 1942 από τα γερμανικά στρατεύματα. Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα η μονή μεταφέρθηκε στη σημερινή της θέση, στους πρόποδες του βράχου, εκεί όπου ήδη υπήρχε μετόχι της Μονής των Ταξιαρχών με ναό του Αγίου Δημητρίου και λίγα κελιά. Η μετατροπή του μετοχίου σε κύρια μονή έγινε από τον ηγούμενο Διονύσιο, που ανακαίνισε εκ θεμελίων το καθολικό, όπως μας πληροφορεί σχετική επιγραφή που σώζεται στον ναό. Αργότερα, προστέθηκαν βοηθητικοί χώροι και ο περίβολος του συγκροτήματος.

Η νέα μονή εξελίχθηκε σε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο, απέκτησε μεγάλη περιουσία, και διέθετε μετόχια στην ευρύτερη περιοχή αλλά και στην Αττική. Παράλληλα, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες των κατοίκων της Ηπείρου, καθώς έγινε τόπος συνάντησης των οπλαρχηγών και οι μοναχοί της συμμετείχαν ενεργά στις εμπόλεμες συγκρούσεις. Στη μακραίωνη ιστορία της υπέστη αρκετές καταστροφές, ενώ πυρπολήθηκε από τουρκικά στρατεύματα κατά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Τα κτήρια επισκευάσθηκαν το 1912, αλλά γνώρισαν νέα καταστροφή, αυτή τη φορά από σεισμό, το 1924. Έπειτα από δεκαετίες μαρασμού, η μονή ανασυγκροτήθηκε το 1962 και μετατράπηκε σε γυναικεία.

Αρχιτεκτονικά, το καθολικό της μονής είναι μια μικρή μονόκλιτη βασιλική, με τρούλο που έχει προστεθεί μεταγενέστερα. Το εσωτερικό του καλύπτεται από αξιόλογες τοιχογραφίες, που όπως αναφέρεται σε επιγραφή στην είσοδο του ναού, ολοκληρώθηκαν το 1816 από τον ιερέα Ιωάννη και τον Χριστόδουλο, από την Κορίτιανη Ιωαννίνων.

Η Ιερά Μονή παραμένει κλειστή για τους προσκυνητές κάθε Παρασκευή.