Ι. Ν. Γεννήσεως της Θεοτόκου Κορωνησίας

Στην κορυφή του καταπράσινου λόφου της Κορωνησίας ή Κορακονησίας, του μικρού γραφικού νησιού του Αμβρακικού, βρίσκεται ο ιερός ναός της Γέννησης της Θεοτόκου, το παλαιότερο και σπουδαιότερο μνημείο της περιοχής και ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Ηπείρου.

Ο ναός οικοδομήθηκε στα τέλη του 10ου ή στις αρχές του 11ου αιώνα και ήταν το καθολικό μονής, που για πρώτη φορά αναφέρεται σε εκκλησιαστικά έγγραφα του 12ου αιώνα. Τον 15ο και 16ο αιώνα, στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, η μονή γνώρισε μεγάλη ακμή και διέθετε σπουδαία περιουσία. Μάλιστα λέγεται ότι είχε γύρω στα 2.000 στρέμματα χωραφιών γύρω από τη Βόνιτσα, πολλούς ελαιώνες και ένα χωριό, το Καλογερικό, που γι’ αυτό τον λόγο ονομάσθηκε έτσι. Ανακαινίσθηκε το 1870 από τον ηγούμενο αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο Ραφαηλίδη, που καταγόταν από την Κορυτσά, και την ίδια περίοδο γύρω της σχηματίσθηκε ο σημερινός οικισμός από ψαράδες. Η μονή παρήκμασε και διαλύθηκε στις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και από τότε το καθολικό της αποτελεί τον ενοριακό και κοιμητηριακό ναό της Κορωνησίας.

Αρχιτεκτονικά, ο μικρός ναός ανήκει στον σπάνιο τύπο του ημιεγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο και νάρθηκα, αλλά έχει υποστεί σοβαρές παρεμβάσεις στο πέρασμα των αιώνων, που έχουν αλλοιώσει την αρχική του μορφή. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι με πελεκητούς λίθους ανάμεσα στους οποίους παρεμβάλλονται πλίνθοι, και ο τρούλος του είναι κυλινδρικός με κωνική στέγη. Στον εξωτερικό του διάκοσμο περιλαμβάνεται και μία μαρμάρινη πλάκα με ανάγλυφες παραστάσεις, που έχει εντοιχισθεί στο κωδωνοστάσιο και μάλλον προέρχεται από το τέμπλο του 13ου αιώνα.

Το εσωτερικό του διακοσμείται με αγιογραφίες του 17ου αιώνα, που ακολουθούν την τεχνοτροπία της Κρητικής Σχολής της ζωγραφικής, ενώ ενδιαφέρον είναι και το ξυλόγλυπτο τέμπλο, που κατασκευάσθηκε μάλλον στα μέσα του 19ου αιώνα. Στην αριστερή πλευρά του ναού υπάρχει μικρό παρεκκλήσι με τον τάφο του οσίου Ονουφρίου, που ήλθε στη μονή στα τέλη του 18ου αιώνα. Από το πλούσιο συγκρότημα διατηρείται ακόμη το πηγάδι, που σύμφωνα με την παράδοση κατασκεύασε ο ίδιος ο Όσιος Ονούφριος, και ερείπια από τους βοηθητικούς χώρους που προστέθηκαν κατά τον 19ο αιώνα, ανάμεσα στους οποίους ήταν το ελαιοτριβείο και ένα διώροφο κτίσμα για τη διαμονή των μοναχών.