Ιερά Μονή Κάτω Παναγιάς

Η Ιερά Μονή Κάτω Παναγιάς βρίσκεται μέσα σε μια κατάφυτη τοποθεσία, στους πρόποδες του λόφου της Περράνθης, νότια της Άρτας, στον δρόμο προς Γλυκόριζο.

Ιδρύθηκε από τον Δεσπότη της Ηπείρου Μιχαήλ Β΄ Κομνηνό Δούκα (1231-1268) για να εξιλεωθεί για την άσχημη συμπεριφορά του προς τη σύζυγό του Θεοδώρα, τη μετέπειτα αγία και πολιούχο της Άρτας.

Ονομάστηκε Κάτω Παναγιά σε αντιδιαστολή προς τον μεγαλειώδη βυζαντινό ιερό ναό της Άρτας, την Παναγία την Παρηγορήτισσα.

Παλαιότερα η μονή διέθετε μεγάλη ακίνητη περιουσία, μέρος της οποία προσφέρθηκε σε εκπαιδευτικά ιδρύματα της Άρτας και της Πρέβεζας. Σήμερα είναι ένα ενεργό γυναικείο μοναστήρι που χάρη στη φροντίδα των μοναχών διατηρείται αναλλοίωτο στον χρόνο.

Η αρχική Μονή υπέστη λεηλασίες και καταστροφές κατά τη διάρκεια των επαναστάσεων (1821, 1854) και σήμερα σώζεται μόνο το καθολικό της.

Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυρεπίστεγου ναού. Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτήριο το οποίο χωρίζεται σε τρία κλίτη. Στο μέσο του κτηρίου υπάρχει εγκάρσια καμάρα, στο κέντρο της οποίας υψώνεται ορθογώνιος τρούλος. Με τον τρόπο αυτό διαμορφώνεται στις στέγες σταυρός.

Εξωτερικά ο ναός είναι διακοσμημένος με πλούσια κεραμικά στοιχεία, ενώ πλίνθινες επιγραφές στη νότια πλευρά αναφέρονται στον ιδρυτή της μονής.

Στο εσωτερικό σώζονται πλούσιες τοιχογραφίες του 13ου (διακονικό), 18ου και 19ου αιώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η σκηνή της Ανάληψης που κοσμεί τον τρούλο.

Το 1880 οικοδομήθηκε στον περίβολο του μοναστηριού το παρεκκλήσι της Αγίας Άννας, ενώ έξω από τον περίβολο κτίστηκε πριν λίγα χρόνια ιερός ναός αφιερωμένος στον νεομάρτυρα Άγιο Ζαχαρία εξ Άρτης.

Τιμάται στη Γέννηση της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου).