Ι. Ν. Ταξιάρχη Μητροπόλεως

Στη γειτονιά του καθεδρικού ναού και του μητροπολιτικού μεγάρου της Καστοριάς, κοντά στην πλατεία Ομονοίας, βρίσκεται ένα από τα πιο σημαντικά βυζαντινά μνημεία της πόλης, η εκκλησία του Ταξιάρχη Μητροπόλεως, που είναι αφιερωμένη αρχάγγελο Μιχαήλ.

Ο ναός κτίστηκε τον 9ο αιώνα επάνω σε ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής και είναι πιθανό, ότι ήταν κοιμητηριακός. Πρόκειται για μικρή, τρίκλιτη, θολοσκέπαστη βασιλική, με νάρθηκα στη δυτική πλευρά. Το κεντρικό κλίτος της καλύπτεται με ημικυλινδρική καμάρα, είναι ιδιαίτερα υπερυψωμένο και έχει παράθυρα, στοιχείο χαρακτηριστικό στις μεσοβυζαντινές βασιλικές της Καστοριάς. Στα πλάγια κλίτη οι καμάρες έχουν πέσει και έχουν αντικατασταθεί με ξύλινες στέγες. Επεμβάσεις έχουν γίνει και στο βόρειο τμήμα του ναού, που είχε καταρρεύσει, με αποτέλεσμα να διπλασιαστεί το πλάτος του, ενώ το 1937 στη νότια πλευρά προστέθηκαν δύο αντηρίδες για την καλύτερη στήριξή της. Η τοιχοποιία είναι η χαρακτηριστική των ναών της Καστοριάς. Αποτελείται από πέτρες στο φυσικό τους σχήμα ή αδρά πελεκημένες, που περιβάλλονται από κονίαμα, πλαισιώνονται με πλίνθους οριζόντια ή κάθετα, και εναλλάσσονται με συνθέσεις πλίνθων που σχηματίζουν διακοσμητικά γράμματα ή γεωμετρικά σχήματα.

Στο εσωτερικό του, ο ναός είναι κατάγραφος με αξιόλογες τοιχογραφίες. Οι παλαιότερες χρονολογούνται στις αρχές του 10ου αιώνα και διατηρούνται αποσπασματικά στους ανατολικούς τοίχους των τριών κλιτών και στον νάρθηκα. Οι τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος, στο Ιερό Βήμα και στο κεντρικό κλίτος, έγιναν κατά τα έτη 1359-1360, όταν ο ναός ανακαινίσθηκε και τοιχογραφήθηκε εκ νέου. Σύμφωνα με επιγραφή, που σώζεται επάνω από το υπέρθυρο της εισόδου, οι εργασίες αυτές έγιναν την εποχή που συμβασιλείς ήταν ο Βούλγαρος Συμεών και ο γιος του Ιωάννης Ούρεσης Παλαιολόγος. Οι τοιχογραφίες στον εξωτερικό δυτικό τοίχο του νάρθηκα, σύμφωνα με τη σχετική επιγραφή αλλά και την τεχνοτροπία των παραστάσεων, χρονολογούνται στο β΄ μισό του 13ου αιώνα.  

Στο νότιο κλίτος του ναού φυλάσσονται σε λάρνακα τα οστά του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά, που κατέληξαν εδώ έπειτα από πολλές περιπέτειες, και της συζύγου του Ναταλίας.