Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου

Στο νοτιοανατολικό άκρο της συστάδας των βράχων των Μετεώρων βρίσκεται η Μονή του Αγίου Στεφάνου, η πιο εύκολα προσβάσιμη και η πρώτη που συναντά ο επισκέπτης ανεβαίνοντας από την πόλη της Καλαμπάκας, από την επαρχιακή οδό Μετεώρων - Καλλιθέας.

Η πρώτη εγκατάσταση στον βράχο αυτό ανάγεται στα έτη 1191-1192, σύμφωνα με μία χαμένη, σήμερα, επιγραφή, η οποία αναφέρει επίσης το όνομα του Ιερεμία, που ίσως ήταν ο πρώτος ασκητής. Κτήτορας του πρώτου καθολικού της μονής ήταν ο αρχιμανδρίτης όσιος Αντώνιος, τον οποίο η παράδοση συνδέει με τη βυζαντινή οικογένεια των Καντακουζηνών, ωστόσο η χρονολογία ίδρυσης του ναού δεν είναι γνωστή. Το παλαιό καθολικό, ο ναός του Αγίου Στεφάνου, ανακαινίστηκε ή ξανακτίστηκε πριν από το 1545, από τον ιερομόναχο όσιο Φιλόθεο από τη Σκλάταινα, τον δεύτερο κτήτορα της μονής. Αυτό συμεραίνουμε από σιγίλλιο του οικουμενικού πατριάρχη Ιερεμία Α΄, του 1545, στο οποίο γίνεται λόγος για την οικοδομική δραστηριότητα του οσίου. Το σημερινό καθολικό, αφιερωμένο στον άγιο Χαράλαμπο, κτίστηκε το 1798, όταν επίσκοπος Σταγών ήταν ο Παΐσιος ο Κλεινοβίτης και ηγούμενος της μονής ο Αμβρόσιος. Ο ηγεμόνας της Βλαχίας Vladislav δώρισε στη μονή την κάρα του αγίου Χαραλάμπους.

Το παλαιό καθολικό ανήκει στον τύπο της μονόχωρης ξυλόστεγης βασιλικής με νάρθηκα στα δυτικά. Σύμφωνα με επιγραφή στον δυτικό τοίχο του νάρθηκα, η οποία όμως δεν αναφέρει χρονολογία, η τοιχογράφηση του ναού έγινε όταν ηγούμενος ήταν ο Μητροφάνης, πιθανώς γύρω στο 1545. Η ίδια επιγραφή μάς πληροφορεί ότι ο ιερέας αγιογράφος Νικόλαος από την Καλαμπάκα ανακαίνισε την τοιχογραφία της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Το νεότερο καθολικό είναι τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και ανήκει στον λεγόμενο «αθωνικό» τρίκογχο τύπο, όπου εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού υπάρχουν ημικυκλικές κόγχες στις δύο πλευρές, που ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Στη δυτική πλευρά του υπάρχει ευρύχωρος τετρακιόνιος νάρθηκας, η συνηθισμένη λιτή των μοναστηριών. Τον 19ο αιώνα, όταν ηγούμενος ήταν ο Θεοφάνης, προστέθηκε στη βόρεια πλευρά η στοά με τους κίονες.
Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του ναού είναι σύγχρονος, έργο του αγιογράφου Βλάση Τσοτσώνη. Αξιόλογο είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο, έργο τεχνιτών από το Μέτσοβο, που χρονολογείται στο 1814, καθώς και τα υπόλοιπα ξυλόγλυπτα έπιπλα στο εσωτερικό του ναού. Στην τράπεζα της μονής, που σήμερα χρησιμοποιείται ως σκευοφυλάκιο - μουσείο, εκτίθενται χειρόγραφα, εικόνες, άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη.

Η μονή είναι γυναικεία και εορτάζει στις 10 Φεβρουαρίου (Αγίου Χαραλάμπους) και στις 27 Δεκεμβρίου (Αγίου Στεφάνου).