Ιερά Μονή Μεγάλου Μετεώρου (Μεγάλο Μετεώρο)

Την κορυφή του πιο ψηλού και ευρύχωρου βράχου των Μετεώρων καταλαμβάνει η μεγαλύτερη και παλαιότερη μονή της περιοχής, η Μονή του Μεγάλου Μετεώρου ή της Μεταμόρφωσης, η ίδρυση της οποίας σηματοδότησε την απαρχή του μετεωρίτικου μοναχισμού.

Ιδρύθηκε λίγο πριν από τα μέσα του 14ου αιώνα από τον Αθανάσιο Μετεωρίτη, που έδωσε και την ονομασία Μετέωρο στον βράχο. Αρχικά ο άγιος ασκήτευσε σε μια σπηλαιώδη κοιλότητα, την οποία βλέπει ο επισκέπτης σήμερα, ανεβαίνοντας τα σκαλοπάτια που οδηγούν στη μονή. Αργότερα, έκτισε ναό της Παναγίας στην κορυφή του βράχου και αφιέρωσε τη μονή στη Θεοτόκο. Έπειτα οικοδόμησε άλλο ναό, αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα, που αποτέλεσε το καθολικό και έδωσε στη μονή τη σημερινή της ονομασία. Ακόμη, έκτισε κελλιά και οργάνωσε αυστηρό κοινόβιο. Το καθολικό ανακαινίσθηκε τα έτη 1387-1388 από τον δεύτερο κτήτορα, που όρισε ως διάδοχό του ο ίδιος ο όσιος Αθανάσιος. Πρόκειται για τον όσιο Ιωάσαφ, πρώην βασιλιά των Σέρβων, Ιωάννη Ούρεση Άγγελο Κομνηνό Δούκα τον Παλαιολόγο, που απαρνήθηκε το βασιλικό αξίωμα και εκάρη μοναχός στο Μεγάλο Μετέωρο το 1373.

Η μονή ανακαινίσθηκε και επεκτάθηκε σημαντικά τον 16ο αιώνα. Στις πρώτες δεκαετίες του, με δαπάνη του ηγεμόνα της Βλαχίας Neagoe Basarab κατασκευάσθηκε ο πύργος και μία ξύλινη κλίμακα ανόδου. Τα έτη 1544-1545 το καθολικό επεκτάθηκε προς τα δυτικά, και το 1557 ο ηγούμενος Συμεών έκτισε την τράπεζα, μάλιστα λόγω αυτής της οικοδομικής του δραστηριότητας θεωρείται τρίτος κτήτορας της μονής. Στην τράπεζα προσαρτήθκε η εστία, το μαγειρείο, όπου σήμερα εκτίθενται χρηστικά αντικείμενα. Το 1572 κτίστηκε το νοσοκομείο-γηροκομείο. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας η μονή γνώρισε μεγάλη ακμή και αποτέλεσε, μαζί με τις άλλες μονές των Μετεώρων, καταφύγιο για τους κατοίκους της περιοχής. Είναι χαρακτηριστικό, ότι την εποχή του Αλή Πασά όλες λεηλατήθηκαν και υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Η ανάβαση στο μοναστηριακό συγκρότημα γίνεται μέσω λαξευτής σκάλας. Στον χώρο δεσπόζει το καθολικό, που μετά την επέκταση του 16ου αιώνα έχει τη μορφή αγιορείτικου τρίκογγχου ναού. Είναι, δηλαδή, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός, με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, και εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού έχει ημικυκλικές κόγχες και στους πλαϊνούς τοίχους, οι οποίες ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Το ιερό του σημερινού ναού είναι το παλαιό καθολικό του 14ου αιώνα, που αγιογραφήθηκε το 1483. Στα δυτικά υπάρχει ευρύχωρος τετρακιόνιος νάρθηκας, η λιτή, όπως ονομάζεται στα μοναστήρια. Το εσωτερικό του νεότερου καθολικού είναι διακοσμημένο με εξαιρετικές τοιχογραφίες, που έγιναν το 1552, όταν ηγούμενος ήταν ο Συμεών. Αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα ζωγραφικά σύνολα του 16ου αιώνα, εντάσσονται στη λεγόμενη «Κρητική Σχολή» και αποδίδονται στον ζωγράφο Τζώρτζη ή Ζώρζη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο κατασκευάσθηκε το 1791, όταν ηγούμενος ήταν ο Παρθένιος Ορφίδης.

Στη μονή υπάρχουν, επίσης, τα παρεκκλήσια του Τιμίου Προδρόμου και των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, του 18ου αιώνα, και ένα σύγχρονο του Αγίου Νεκταρίου.

Στο καθολικό και στο μουσείο φυλάσσονται σπουδαία χειρόγραφα, άμφια και εκκλησιαστικά σκεύη, καθώς και σημαντικές φορητές εικόνες. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν δύο, που δώρισε στη μονή η Μαρία Αγγελίνα Παλαιολογίνα, αδελφή του όσιου Ιωάσαφ. Στη μία εικονίζεται η Παναγία και στην άλλη η Ψηλάφηση του Θωμά.

Η μονή είναι ανδρική και πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου.