Ιερά Μονή Αγίου Βησσαρίωνος Δουσίκου

Στην κατάφυτη ανατολική πλαγιά του όρους Κόζιακας, κοντά στην κωμόπολη Πύλη, σε στρατηγικό σημείο με θέα προς τον θεσσαλικό κάμπο και σε απόσταση περίπου 25 χιλιομέτρων από την πόλη των Τρικάλων, είναι κτισμένη η Μονή του Αγίου Βησσαρίωνα Δουσίκου, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Η επωνυμία του οφείλεται στο κοντινό χωριό Δούσικο, το οποίο σήμερα ονομάζεται Άγιος Βησσαρίων.

Η μονή ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 1527-1535 επάνω στα ερείπια του παλαιότερου βυζαντινού μοναστηριού του 13ου-14ου αιώνα. Κτήτοράς της ήταν ο άγιος Βησσαρίων, μητροπολίτης Λαρίσης, με τη βοήθεια του αδελφού του, Ιγνατίου, επισκόπου Καππούας και Φαναρίου. Αργότερα, το 1557, ο τότε μητροπολίτης Λαρίσης Νεόφυτος, ανιψιός του αγίου Βησσαρίωνα, ίδρυσε το σημερινό καθολικό στη θέση του παλαιού. Η μονή εξελίχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο, και διέθετε πλούσια βιβλιοθήκη και εργαστήριο αντιγραφής κωδίκων. Στη μακραίωνη ιστορία της υπέστη πολλές λεηλασίες και καταστροφές. Το 1771 λεηλατήθηκε από τους Τουρκαλβανούς και το 1823 οι μοναχοί της σφαγιάστηκαν από τον Τουρκαλβανό μουσελίμη των Τρικάλων, Σούλτζια Κόρτζα. Στα νεότερα χρόνια, το 1943, βομβαρδίστηκε από τους Ιταλούς και λίγο αργότερα από τους Γερμανούς. 

Το καθολικό της μονής είναι σύνθετος τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και ανήκει στον λεγόμενο «αθωνικό» τρίκογχο τύπο. Χαρακτηριστικό του τύπου αυτού είναι ότι εκτός από την ανατολική ημικυκλική κόγχη του ιερού, υπάρχουν ημικυκλικές κόγχες και στους δύο πλαϊνούς τοίχους, που ονομάζονται «χοροί», διότι εκεί στέκονται οι χοροί των ψαλτών. Στα δυτικά υπάρχει ευρύχωρος νάρθηκας, που στα μοναστήρια ονομάζεται λιτή, και εξωνάρθηκας. Στο εσωτερικό ο ναός είναι κατάγραφος, με πλούσιο εικονογραφικό πρόγραμμα, λαμπρό δείγμα της «κρητικής» σχολής της ζωγραφικής του 16ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται στο 1557 και αποδίδονται στον σημαντικό αγιογράφο Τζώρτζη ή Ζώρζη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι έργο τεχνιτών από την Ήπειρο, κατασκευάστηκε το 1767 και επιχρυσώθηκε το 1813. Στη μονή ανήκουν, μεταξύ άλλων, τα παρεκκλήσια των Εισοδίων της Θεοτόκου με τοιχογραφίες του 1675, του Τιμίου Προδρόμου με τοιχογραφίες του 1693, και των Αγίων Πάντων με τοιχογραφίες του 1746.

Η μονή είναι ανδρική και εορτάζει στις 6 Αυγούστου (Μεταμόρφωση του Σωτήρος) και στις 15 Σεπτεμβρίου (Αγίου Βησσαρίωνος). Στη μονή ισχύει το άβατο των γυναικών, για τον εκκλησιασμό των οποίων έχει κτιστεί παρεκκλήσι έξω από τις εγκαταστάσεις της.