Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονος

Στο κέντρο της πόλης, πολύ κοντά στην αψίδα του Γαλερίου και στον Άγιο Γεώργιο (Ροτόντα) βρίσκεται ο ιερός ναός του Αγίου Παντελεήμονος. Η επωνυμία του ναού ανήκει στα νεότερα χρόνια και οφείλεται σε παρεκκλήσι του γειτονικού ναού της Παναγούδας. Στο παρεκκλήσι μεταφέρθηκαν τα ιερά σκεύη του ναού του Αγίου Παντελεήμονος, όταν μετατράπηκε σε τζαμί.  

Η εκκλησία ταυτίζεται με τη βυζαντινή Μονή της Θεοτόκου Περιβλέπτου, η οποία ήταν γνωστή και ως Μονή του κυρ Ισαάκ, από το μοναχικό όνομα του ιδρυτή της, Ιάκωβου, μητροπολίτη Θεσσαλονίκης (1295-1315). Το όνομα του ιδρυτή της φαίνεται ότι διατήρησαν και οι Τούρκοι (İshakiye Camii = Ισακιέ τζαμί), οι οποίοι μετά το 1548 μετέτρεψαν την εκκλησία σε τζαμί. Από το τζαμί διατηρούνται έως σήμερα η βάση του μιναρέ και το συντριβάνι. Όπως οι περισσότεροι ναοί της Θεσσαλονίκης επανήλθε στη χριστιανική λατρεία μετά την απελευθέρωση της πόλης το 1912. Ο σεισμός του 1978 δεν άφησε ανέπαφο ούτε αυτό το μνημείο, καθώς προκλήθηκαν σημαντικές ζημιές.

Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου εγγεγραμμένου σταυροειδούς με τρούλο ναο και ακολουθεί την κωνσταντινοπολίτικη αρχιτεκτονική παράδοση. Αρχικά διέθετε στοά στις τρεις πλευρές, μέρος της οποίας είναι δύο παρεκκλήσια στα ανατολικά.

Εξωτερικά οι τοίχοι διακοσμούνται με διάφορα πλίνθινα σχέδια (κεραμοπλαστικός διάκοσμος) στοιχείο που χαρακτηρίζει τη βυζαντινή αρχιτεκτονική της περιόδου των Παλαιολόγων (1261-1453).

Από τις αρχικές τοιχογραφίες, οι οποίες χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αιώνα, σώζονται ελάχιστες στην πρόθεση, στο διακονικό και στα παρεκκλήσια η Θεοτόκος Βλαχερνίτισσα, άγιοι και ιεράρχες.

Ενδιαφέρον για την ιστορία του ναού παρουσιάζει η απεικόνιση του αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου, συνώνυμου αγίου με το μητροπολίτη και ιδρυτή του ναού, σε προέχουσα θέση στο διακονικό μαζί με σεβίζοντες Ιεράρχες.