Ι. Ν. Προφήτη Ηλία

Ο ιερός ναός του Προφήτη Ηλία, άλλοτε Καθολικό Μονής, βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη βασιλική του Αγίου Δημητρίου και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δείγματα παλαιολόγιας ναοδομίας (1261-1453) στη Θεσσαλονίκη.

Η αφιέρωσή του στον Προφήτη Ηλία είναι νεότερη και οφείλεται είτε σε παραφθορά της τουρκικής ονομασίας του τζαμιού Serayli Camii είτε λόγω του ότι ο ναός είναι κτισμένος σε ύψωμα, όπου συνήθως κτίζονται ναοί αφιερωμένοι στον Προφήτη. Σύμφωνα με την επικρατέστερη άποψη ο ναός αρχικά ήταν αφιερωμένος στον Χριστό, όπως προδίδει και το πλήθος των χριστολογικών σκηνών που εικονίζονται στη λιτή (ευρύς νάρθηκας). Πιθανώς να ταυτίζεται με τη γνωστή από τις πηγές Μονή Ακαπνίου.

Ο αρχιτεκτονικός του τύπος, τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με ημικυκλικές κόγχες στη βόρεια και νότια πλευρά (πλάγιους χορούς), είναι μοναδικός στη Θεσσαλονίκη. Ο τύπος αυτός ονομάζεται αθωνικό ή αγιορείτικο τρίκογχο. Ανατολικά και δυτικά εκατέρωθεν των χορών προσαρτώνται τέσσερα διαμερίσματα. Τα δύο ανατολικά είναι τα «τυπικαρεία», δηλαδή σκευοφυλάκια, και τα δύο δυτικά παρεκκλήσια. Αυτά στεγάζονται με τρούλους μικρότερων διαστάσεων από τον τεράστιο κεντρικό. Δυτικά υπάρχει η λεγόμενη λιτή, δηλαδή ευρύχωρος νάρθηκας, απαραίτητος για τις λειτουργικές ανάγκες των Καθολικών των Μονών. Κατά τα έτη 1956-1961 έγιναν εργασίες αποκατάστασης στον τρούλο, το περίστωο, τα παρεκκλήσια και αφαιρέθηκαν κάποιες τουρκικές προσθήκες.

Στο εσωτερικό σώζονται κάποιες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα (1360-1370), στις οποίες κυριαρχούν σκηνές από τον Βίο του Χριστού, καθώς και μεμονωμένοι άγιοι.