Ι. Ν. Παναγίας των Χαλκέων

Στο κέντρο της παλιάς πόλης της Θεσσαλονίκης, στη συμβολή των οδών Αριστοτέλους και Εγνατίας, κάτω από την αρχαία Αγορά, βρίσκεται ο ιερός ναός της Παναγίας των Χαλκέων. Τα εργαστήρια χαλκωματάδων που υπήρχαν, και συνεχίζουν να υπάρχουν στην περιοχή, έδωσαν στην εκκλησία την επωνυμία Χαλκέων.

Σύμφωνα με μαρμάρινη επιγραφή, που βρίσκεται πάνω από τη δυτική είσοδο, το μνημείο κτίστηκε το 1028 πάνω σε ειδωλολατρικό ιερό από τον Χριστόφορο, υπάλληλο της βασιλικής αυλής (πρωτοσπαθάριο) και διοικητή (κατεπάνω) της Λαγουβαρδίας. Ο τάφος του βρίσκεται στον βόρειο τοίχο του ναού.

Μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Οθωμανούς το 1430 ο ναός μετατρέπεται σε τζαμί με την επωνυμία Kazancilar Camii, δηλαδή τζαμί των Χαλκωματάδων. Με την απελευθέρωση της πόλης τo 1912 καθαγιάζεται εκ νέου ως ορθόδοξος ναός. Όπως οι περισσότεροι ναοί της Θεσσαλονίκης, έτσι και η Παναγία των Χαλκέων υπέστη εκτεταμένες ζημιές από τον σεισμό του 1933, η οποίες αποκαταστάθηκαν.

Αρχιτεκτονικά, ο ναός, ο οποίος ακολουθεί πιστά την κωνσταντινοπολίτικη αρχιτεκτονική παράδοση, ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιονίου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναό.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι εξωτερικές όψεις του ναού, οι οποίες ελαφρύνονται από επάλληλα καμπύλα τόξα και αψιδώματα, κόγχες και ημικυκλικούς κίονες, όπως συνηθίζεται στα μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Ο ναός είναι κτισμένος εξολοκλήρου με τούβλα (πλίνθους), κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι πρόκειται για ιδιαίτερα δαπανηρή κατασκευή.

Οι τοιχογραφίες του ναού δε σώζονται σε καλή κατάσταση. Σώζονται λίγες χριστολογικές σκηνές στον κυρίως ναό (Γέννηση, Υπαπαντή, Προσκύνηση των Μάγων, Πεντηκοστή) και λειτουργικές στο ιερό βήμα, όπου η Πλατυτέρα δεομένη. Πρόκειται όμως για ένα από τα σημαντικότερα τοιχογραφικά σύνολα, το οποίο σύμφωνα με την επιγραφή ταυτίζεται χρονολογικά με την ίδρυση του ναού.