Ι. Ν. Αγίας Αικατερίνης

Ιερός Ναός Αγίας Αικατερίνης, Πλάκα

Περιτριγυρισμένος από δέντρα, στην πιο τουριστική περιοχή της Αθήνας, στην Πλάκα, ξεπροβάλει αγέρωχος ο Ιερός Ναός της Αγίας Αικατερίνης, κρύβοντας ιστορία δέκα και πλέον αιώνων.

Σύμφωνα με τον Ιωάννη Τραυλό, ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, χτίστηκε πάνω σε ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής και μάλιστα θεωρεί ότι οι, ρωμαϊκής εποχής, κίονες που σώζονται στον προαύλιο χώρο σχημάτιζαν το αίθριο του τότε ναού. Πριν τον αρχικό παλαιοχριστιανικό ναό προϋπήρχε στο σημείο αρχαίο ειδωλολατρικό ιερό προς τιμή της θεάς Αρτέμιδος. 

Ο πυρήνας του σημερινού ναού, στη συμβολή των οδών Χαιρεφώντος, Λυσικράτους, Γαλανού και Γκούρα, ανεγέρθηκε στα μέσα του 11^ου αιώνα και αρχικά ήταν αφιερωμένος στους Αγίους Θεοδώρους. Το 18^ο αιώνα παραχωρήθηκε, με τη συναίνεση του μητροπολίτη Αθηνών Βαρθολομαίου, στη μονή Σινά και από τότε τιμάται στο όνομα της Αγίας Αικατερίνης. 

Αν και ο ναός της Αγίας Αικατερίνης είχε συμπεριληφθεί στα μοναστήρια που έπρεπε να διαλυθούν, βάσει διατάγματος του 1834, μέχρι το 1839 βρισκόταν στην κατοχή των Σιναϊτών πατέρων και λειτουργούσε ως μετόχι της Μονής Αγίας Αικατερίνης του Σινά. Όμως, κατόπιν αιτήματος των ενοριτών της γύρω περιοχής καθώς και με τη σύμφωνη γνώμη του μητροπολίτη Αθηνών και του Δήμου, η Αγία Αικατερίνη μετατρέπεται από καθολικό του μετοχίου σε ενοριακό ναό. 

Η κατάσταση του ναού, είτε λόγω των φθορών που είχε υποστεί κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821, είτε λόγω του σεισμού του 1837 δεν ήταν καθόλου καλή και έτσι κρίθηκε αναγκαία η εκτέλεση εργασιών αποκατάστασης. Οι εργασίες ολοκληρώθηκαν με την οικονομική συνεισφορά καθώς και με εθελοντική προσωπική εργασία των ίδιων των ενοριτών, μεταξύ αυτών και του Μακρυγιάννη, ο οποίος κατοικούσε κοντά στο ναό και ανήκε στην ενορία της Αγίας Αικατερίνης.

Ο αρχικός βυζαντινός ναός του 11^ου αιώνα, τυπολογικά, ανήκε στους σταυροειδείς εγγεγραμμένους σύνθετους τετρακιόνιους όμως, κατά τη διάρκεια των ετών που ακολούθησαν, το αρχικό σχήμα του ναού άλλαξε σε μεγάλο βαθμό. Όπως μαρτυρεί φωτογραφία της εποχής, αρχικά, στην απόληξη της δυτικής κεραίας του σταυρού υπήρχε μονόλοβο κωδωνοστάσιο, το οποίο υφίστατο μέχρι και το 1870. 

Μετέπειτα, ο ναός επεκτάθηκε με την προσθήκη περιστώου γύρω από τον αρχικό βυζαντινό πυρήνα του ναού με συνέπεια να γίνουν διανοίξεις στις αρχικές βυζαντινές τοιχοποιίες της βόρειας, νότιας και της δυτικής εξωτερικής επιφάνειας του ναού. Επίσης, η κατασκευή του περιστώου επέβαλε και τη μεταφορά του καμπαναριού από τη δυτική κεραία του αρχικού ναού στη νοτιοδυτική γωνία του περιστώου.       

Έκθεμα 1: Ο αρχικός βυζαντινός αθηναϊκός τρούλος δεν έχει διασωθεί. Ο τρούλος που αντικρίζει σήμερα ο επισκέπτης, αρκετά πιο ψηλός και ογκώδης σε σχέση με τον αρχικό, χρονολογείται μεταξύ των ετών 1917 και 1927 και είναι κατασκευασμένος από εξάοπτα τούβλα, τα οποία στο άνω τμήμα του τρούλου είναι τοποθετημένα σφηνωτά και από το μέσο του ύψους του και κάτω είναι τοποθετημένα με εναλλάξ κάθετες και οριζόντιες στρώσεις. 

Εξωτερικά, στην ανατολική πλευρά, το ιερό βήμα καταλήγει σε τρεις πλινθοπερίβλητες αψίδες, εκ των οποίων η δεξιά και η αριστερή φέρει από ένα μονόλοβο παράθυρο, ενώ η μεσαία έχει τρία συνεχόμενα μονόλοβα αψιδωτά πλινθοπερίβλητα παράθυρα. 

Σε κάποια σημεία, όπως στη νότια κεραία του σταυρού, είναι ορατή η τοιχοποιία της βυζαντινής φάσης του ναού καθώς και τα κουφικά κοσμήματα που σώζονται μέχρι σήμερα. Ορατή είναι και η μεικτή λιθοδομή της τοιχοποιίας στο κάτω μέρος της κόγχης του Ιερού, η οποία παρουσιάζει διαφορές από τον υπόλοιπο ναό και πιθανώς ανήκει σε πρότερη οικοδομική φάση του ναού. Συγκεκριμένα, στους ορθογωνισμένους λίθους, σε πολλές περιπτώσεις δεν παρεμβάλλονται συνεχείς οριζόντιες σειρές τούβλων, ενώ στους κάθετους αρμούς παρεμβάλλονται δύο σειρές από οριζόντια τοποθετημένα τούβλα. 

Στους δύο εσωτερικούς ανατολικούς κίονες σώζονται δύο παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα. Ο ναός είναι τρισυπόστατος, με το δεξιό παρεκκλήσι να τιμάται στη μνήμη του Αγίου Αντωνίου και το αριστερό να είναι αφιερωμένο στην Αγία Σοφία και στις τρεις θυγατέρες της. Οι Άγιες Τράπεζες του ναού και των παρεκκλησίων αποτελούνται από μαρμάρινες πλάκες πάνω σε αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, ενώ στον σπόνδυλο της Αγίας Τράπεζας του ιερού σώζεται και επιγραφή. 

Αξιόλογες είναι οι φορητές εικόνες που κοσμούν το ναό, όπως του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου του 15^ου αιώνα, έργο Κρητικής σχολής, και η εικόνα του Αγίου Σπυρίδωνα του 18^ου αιώνα, έργο Επτανησιακής τεχνοτροπίας. Ξεχωρίζει, επίσης, και η εικόνα της Αγίας Αικατερίνης στο δεξιό μαρμάρινο προσκυνητάρι, που χρονολογείται από το 17^ο αιώνα. 

Έκθεμα 2: Η ασημένια ένδυση των έξι εικόνων του τέμπλου είναι έργο των καλύτερων οίκων αργυροχοΐας της πόλης των Αθηνών, ενώ η αγιογράφηση του ναού πραγματοποιήθηκε το 19^ο αιώνα από τον Καφή ή τον Καφετζιδάκη.