Ι. Ν. Αγίου Φιλίππου Βλασσαρούς

Ι.Ν. Αγίου Φιλίππου, οδός Αδριανού

Ανάμεσα στο Θησείο και το Μοναστηράκι, απέναντι σχεδόν από την είσοδο που οδηγεί στον αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς, στη θέση που παλαιότερα εκτεινόταν η συνοικία της Βλασσαρούς, δεσπόζει ο ιερός ναός του Αγίου Φιλίππου.

Το όνομα της συνοικίας προερχόταν από την εκκλησία της Παναγίας Βλασσαρούς, εκκλησία κτισμένη στις παρυφές του βράχου της Ακρόπολης, στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο της Αρχαίας Αγοράς και η οποία κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1930, στο πλαίσιο των ανασκαφών που δημιουργήθηκαν στο χώρο.  

Μαζί με τον ναό της Παναγίας, χάθηκε και η συνοικία της Βλασσαρού η οποία, σύμφωνα με την απογραφή του 1824, αποτελούταν από 66 σπίτια και οριοθετούνταν από την σημερινή Στοά του Αττάλου και εξαπλωνόταν ως το μέσον, σχεδόν, της ευθείας που ορίζεται από τον αρχαίο ναό του Ηφαίστου.

Σύμφωνα με τις περισσότερες επιστημονικές πήγες, στην τοποθεσία που βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Φιλίππου υψωνόταν, κατά την παλαιοχριστιανική περίοδο, ένας άλλος ναός. Ο πρώτος αυτός ναός του Αγίου Φιλίππου ήταν κατά πάσα πιθανότητα μία τρίκλιτη βασιλική, του 9ου μ. Χ. αιώνα, με το μεσαίο κλίτος υπερυψωμένο, , κτισμένη στο σημείο που συμβάλλει η αρχαία οδός «των Στοών»  και το σημείο που καταλήγει, δυτικά, η οδός Αδριανού.

Στις μέρες μας, η επονομαζόμενη οδός Αγίου Φιλίππου αποτελεί προέκταση της οδού Καραϊσκάκη και διανύει την διαδρομή της χάραξης της αρχαίας οδού των Στοών, χάρη στην οποία επιτυγχανόταν η τροφοδοσία της αγοράς με αγροτικά προϊόντα και η οποία ένωνε την Αγορά με τις Αχαρνικές Πύλες των Αθηνών.

Ο σημερινός ναός, οικοδομήθηκε στα θεμέλια της παλαιάς εκκλησίας η οποία, από το 1912, είχε ήδη ονομαστεί «Άγιος Φίλιππος Βλασσαρούς». Ο παλαιότερος ναός του Αγίου Φιλίππου είχε πληγεί ανεπανόρθωτα στο διάβα των χρόνων. Οι καθοριστικές ζημιές προκλήθηκαν από τα στρατεύματα του Κιουταχή Πάσα (1826-1827) κατά την πολιορκία της πόλης των Αθηνών. Στα χρόνια που ακολούθησαν την απελευθέρωση της πόλης από τους Οθωμανούς, ο ναός επισκευάστηκε, αλλά η ριζική ανακαίνιση του 1866, αλλοίωσε την πρωταρχική του μορφή.

Όταν, λόγω των ανασκαφών στην Αρχαία Αγορά, κατεδαφίστηκε ο παρακείμενος ναός της Παναγίας της Βλασσαρούς, πολλά κειμήλια και φορητές εικόνες μεταφέρθηκαν στο ναό του Αγίου Φιλίππου ο οποίος φιλοξένησε, εκείνη την περίοδο, και άλλα κειμήλια από ναούς που ακολούθησαν την τύχη του ναού της Παναγίας. 

Ο ναός του Αγίου Φιλίππου θα παρουσιάσει και πάλι σημαντικότατες και απειλητικές για τη σταθερότητά του φθορές οι οποίες, τελικά, οδήγησαν, το 1961, στην εκ βάθρων ανακατασκευή του. Η αφαίρεση των νεότερων και αυθαίρετων παρεμβάσεων ανέδειξε τελικά την αρχική μορφή του ναού, μία τρίκλιτη θολωτή βασιλική η οποία φέρει απλό υπερώο στην δυτική πλευρά και κωδωνοστάσιο στην νοτιοδυτική.

Ιδιαίτερης προσοχής χρήζει ο ζωγραφικός διάκοσμος του ναού. Ο Ν. Βασιλόπουλος φιλοτέχνησε τις πρώτες αγιογραφίες στα πλευρικά τμήματα, τον θόλο της Πλατυτέρας και το Ιερό Βήμα (1965-1970). Ο Δημήτρης Κεντάκας, μαθητής του Φώτη Κόντογλου, κόσμησε με τις αγιογραφίες του τους τοξοειδείς τοίχους και την οροφή. 

Το εξαιρετικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και το δεσποτικό, με εμφανείς τις νεοκλασικές επιδράσεις και την πλούσια διακοσμητικότητα, είναι έργο του 1842. Οι εικόνες του τέμπλου αποτελούν έργο του δεύτερου μισού του 15ου αιώνα και αντανακλούν τις καλλιτεχνικές τάσεις εκείνης της περιόδου, ενώ επιδράσεις από την Δυτική τέχνη είναι εμφανείς στον τρόπο με τον οποίο έχουν πλαστεί τα πρόσωπα και φιλοτεχνηθεί τα μοτίβα των ενδυμάτων.

Στο ναό φυλάσσονται δύο σημαντικές εικόνες, αυτή της Παναγίας της Βλασσαρούς και της Αγίας Παρασκευής, που κοσμούσε, άλλοτε, την ομώνυμη εκκλησία που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Νίσου και Ηφαίστου καθώς και τεμάχιο του ιερού λειψάνου του Αγίου Αποστόλου Φιλίππου το οποίο παραχωρήθηκε τον Ιούλιο του 1989 από τη Μονή Santa Lucia in Selci της Ρώμης.