Ι. Ν. Παναγίας Χρυσοκαστριωτίσσης

Ιερός Ναός Παναγίας Χρυσοκαστριώτισσας

Παναγία η Χρυσοκαστριώτισσα, ένας ιερός ναός που παντρεύει το χθες με το σήμερα, την αρχαιότητα με τη σημερινή εποχή, μέσα στην αγκαλιά της Πλάκας, βόρεια του ιερού βράχου της Ακρόπολης, στη συμβολή των οδών Θρασυβούλου και Αλιμπέρτη. 

Αν και το σημερινό οικοδόμημα χρονολογείται τον 17^ο αιώνα, ναός στην περιοχή υπήρχε ήδη από τον 12^ο αιώνα, χτισμένος πάνω σε ερείπια αρχαίου, ειδωλολατρικού ιερού, προς τιμή της θεάς Εστίας. Τίποτα που να θυμίζει την αρχική μορφή του ναού δεν έχει διασωθεί, είτε λόγω των πολεμικών επιθέσεων που δέχθηκε η πόλη των Αθηνών κατά την Επανάσταση του 1821, είτε λόγω των εκτεταμένων εργασιών αποκατάστασης, κατά τους μετέπειτα χρόνους.     

Στη σημερινή του μορφή, ο ναός, είναι μία καμαροσκέπαστη μονόκλιτη βασιλική, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Έως τη δεκαετία του 1970, ο ναός της Χρυσής Παναγιάς του Κάστρου γιόρταζε στις 23 Αυγούστου, δηλαδή κατά την Απόδοση της Κοιμήσεως, όπου με μεγάλες τιμές, πραγματοποιούταν και η λιτάνευση της ιερής εικόνας.

 Σήμερα, πανηγυρίζει ανήμερα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στις 15 Αυγούστου. Σύμφωνα μάλιστα με την παράδοση, κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας, έκαιγε πάντα «άσβεστος λύχνος ακοίμητος» μπροστά στην εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, συνήθεια που διατήρησαν οι Αθηναίοι, θέλοντας με αυτό τον τρόπο να τιμήσουν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας.

Έτερη πανήγυρη του ναού λαμβάνει χώρα στις 2 Δεκεμβρίου, όταν και εορτάζει το παρεκκλήσι του ναού, το οποίο είναι αφιερωμένο στον Όσιο Πορφύριο τον Καυσοκαλυβίτη. 

Οι υποθέσεις περί της ονομασίας «Χρυσοκαστριώτισσα», πολλές και διαφορετικές, σχετίζονται, κυρίως, είτε με τον κτήτορα, θέλοντας κάποιο μέλος της οικογένειας Καστριώτου να έχει ανοικοδομήσει το ναό είτε με την τοποθεσία του ναού, ήτοι η ίδια η θέση του ναού, κάτω από το τότε κάστρο της Ακρόπολης, να έχει συμβάλει στην ονομασία «χρυσοκαστριώτισσα». Ωστόσο, η επικρατέστερη εκδοχή, πιθανότατα, σχετίζεται με τη μεταφορά της εικόνας της Παναγίας Αθηνιώτισσας από τον Παρθενώνα, κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, στον ναό του 12^ο αιώνα. Μάλιστα, κατά τον Καμπούρογλου, η ίδια η εικόνα ονομαζόταν Καστριώτισσα ή Χρυσοκαστριώτισσα. 

Έκθεμα 1: Στο σημερινό οικοδόμημα του ναού, στο εσωτερικό άνω μέρος της κεντρικής κόγχης του Αγίου Βήματος, δεν μπορεί κανείς να μη σταθεί εμπρός την «Πλατυτέρα των Ουρανών», όπως αναφέρει η επιγραφή στο μέτωπο του τόξου. Η Παναγία, απεικονίζεται πάνω σε χρυσό κάμπο, καθιστή σε μαρμάρινο θρόνο, κρατώντας τον Ιησού σε παιδική ηλικία. Η Παρθένος φορά πράσινο χιτώνα, που απολήγει σε χρυσά επιμανίκια, ενώ το κεφάλι και οι ώμοι της καλύπτονται από πορφυρό ποδήρες μαφόριο με χρυσά σιρίτια. Ο Χριστός φορά γαλαζωπό χιτώνα και ιμάτιο σε καστανό ανοιχτό χρώμα και υψώνει το δεξιό Του χέρι σε κίνηση ευλογίας, ενώ με το αριστερό χέρι επάνω στον αριστερό μηρό στηρίζει κλειστό ειλητάριο.

Έκθεμα 2: Δεξιά και αριστερά της Θεοτόκου παραστέκουν γονατιστοί πάνω σε σύννεφα οι Αρχάγγελοι Μιχαήλ και Γαβριήλ, κρατώντας ειλητάρια με χαιρετισμούς προς την Υπεραγία Μήτηρ του Θεού: «Χαῖρε, ὅτι ὑπάρχεις Βασιλέως καθέδρα, χαῖρε, ὅτι βαστάζεις τὸν βαστάζοντα πάντα».