Στο ιστορικό εμπορικό κέντρο της Αθήνας, στο μέσο της γραφικής πλατείας που σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς της πόλης, δεσπόζει η εντυπωσιακή εκκλησία της Αγίας Ειρήνης.
Στην ίδια θέση υπήρχε μικρός ναός βυζαντινής εποχής, που στις αρχές του 18ου αιώνα ήταν μετόχι της Μονής Πεντέλης. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821 υπέστη σοβαρές φθορές, επισκευάστηκε το 1834-1835 και έγινε ο σημαντικότερος ναός της νέας πρωτεύουσας, που φιλοξενούσε τις επίσημες θρησκευτικές τελετές.
Προκειμένου να καλυφθούν οι αυξανόμενες απαιτήσεις του, ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου η ανοικοδόμησή του. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1846 και τα εγκαίνια του ναού έγιναν το 1850, ενώ η εσωτερική του διακόσμηση ολοκληρώθηκε αργότερα, μεταξύ των ετών 1879-1892. Η εικονογράφηση έγινε από τον αγιογράφο Σπυρίδωνα Χατζηγιαννόπουλο, τον σπουδαιότερο εκπρόσωπο της εκκλησιαστικής ζωγραφικής του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα. Μάλιστα αυτό θεωρείται το σημαντικότερο έργο του. Ο ναός εξακολούθησε να χρησιμοποιείται ως μητροπολιτικός μέχρι το 1862 και στο διάστημα αυτό συνδέθηκε με σημαντικά γεγονότα της νεότερης ιστορίας. Εδώ έγινε ο εορτασμός της πρώτης εθνικής επετείου το 1838, η κηδεία του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη το 1843, και η δοξολογία για τη χορήγηση του αυτοκέφαλου της Εκκλησίας της Ελλάδος το 1850.
Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο και δύο κωδωνοστάσια νεοκλασικού ρυθμού, μια πρωτότυπη σύνθεση που συνδυάζει δυτικές αναγεννησιακές και βυζαντινές επιδράσεις. Χαρακτηριστικές αρχιτεκτονικά είναι οι δύο πλαϊνές κόγχες, που παραπέμπουν στα καθολικά του Αγίου Όρους.
Για την οικοδόμησή του χρησιμοποιήθηκε υλικό από κατεδαφισμένες εκκλησίες της Αθήνας και από αρχαία ερείπια. Η εικονογράφησή του είναι περιορισμένη θεματικά, με ελάχιστες μορφές αγίων, ενώ σε αρκετούς τοίχους υπάρχουν χωρία της Αγίας Γραφής. Το εντυπωσιακό επιχρυσωμένο τέμπλο του είναι προσφορά του τσάρου της Ρωσίας Νικόλαου, το 1850.
Αγία Ειρήνη, οδ. Αιόλου
Μεγαλοπρεπής, περίτεχνος, καλαίσθητος, φορτωμένος με ιστορία, ο ναός της Αγίας Ειρήνης δεσπόζει στην ομώνυμη πλατεία, στην οδό Αιόλου 36.
Στη θέση της σημερινής εκκλησίας υπήρχε άλλος βυζαντινός ναός αφιερωμένος στην Αγία Ειρήνη, ο οποίος, κατά το μεγαλύτερο μέρος του, κάηκε, κατά τον πρώτο χρόνο της ελληνικής επανάστασης. Αρχικά, τις πρώτες επισκευαστικές εργασίες του ναού ανέλαβε ο Εδουάρδος Σάουμπερτ όμως, η σχετικά μικρή εκκλησία δεν επαρκούσε. Δεν μπορούσε να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες των χριστιανών.
Έτσι, ζητήθηκε από τον Λύσανδρο Καυταντζόγλου, έναν από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες του 19ου αιώνα, να αναλάβει την επέκταση και τελικά την ανοικοδόμηση του ναού. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1846 και τέσσερα χρόνια μετά έγιναν τα εγκαίνια, πολύ πριν την ολοκλήρωση της εσωτερικής διακόσμησης του ναού, το 1892. Μάλιστα, η παράδοση αναφέρει ότι για την κατασκευή χρησιμοποιήθηκαν δομικά υλικά από 70 παλιές κατεδαφισμένες εκκλησίες.
Με το εξαιρετικό του ταλέντο, ο Καυταντζόγλου, ανοικοδομεί ένα ναό με αρχαιοελληνικά στοιχεία και ρωμανικό ύφος. Ο ναός είναι μία τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με τρούλο. Έχει κωδωνοστάσια, νάρθηκα, γυναικωνίτη και χορούς που θυμίζουν τα μοναστήρια της χερσονήσου του Άθω. Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό στολίδι, ένα ναό νεοκλασικού ρυθμού με δυτικές αναγεννησιακές και βυζαντινές επιδράσεις.
Στη δυτική πλευρά του ναού, παρατηρεί κανείς την επιγραφή «ΕΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑΙΣ ΕΥΛΟΓΕΙΤΕ ΤΟΝ ΘΕΟΝ» ενώ ακριβώς πάνω από την επιγραφή κοσμεί το ναό μια σειρά με περίτεχνα παράθυρα. Δεξιά και αριστερά της κεντρικής θύρας του ναού δεσπόζουν τα επιβλητικά καμπαναριά του.
Στο εσωτερικό του ναού ξεχωρίζουν οι δυτικής τεχνοτροπίας τοιχογραφίες, έργα των αγιογράφων Σπυρίδωνα Χατζηγιαννόπουλου και του Αθανασίου Βασιλείου. Την αισθητική διακόσμηση του ναού ανέλαβαν οι κοσμηματογράφοι Κώττας και Πέτας. Το εικονογραφικό πρόγραμμα της Αγίας Ειρήνης είναι περιορισμένο θεματικά, με ελάχιστες μορφές Αγίων, ενώ σε αρκετούς τοίχους υπάρχουν χωρία από την Αγία Γραφή. Από τα πιο σημαντικά έργα του ναού είναι οι δύο μεγάλες τοιχογραφίες στις κόγχες των εγκάρσιων κλιτών. Στη νότια κόγχη εικονίζεται ο Απόστολος Παύλος, που κηρύττει μπροστά στο συμβούλιο του Αρείου Πάγου, έργο του Σπυρίδωνα Χατζηγιαννόπουλου και στη βόρεια κόγχη ο Ιησούς που διδάσκει τους Ιουδαίους στα Ιεροσόλυμα έργο του Αθανασίου Βασιλείου.
Μοναδικό και ιδιαίτερης αισθητικής αξίας είναι το επιχρυσωμένο τέμπλο της Αγίας Ειρήνης, δωρεά του Τσάρου της Ρωσίας Νικολάου Α’, το 1850. Το κόστος του υπολογίζεται ότι είχε ανέλθει σε 48.000 φράγκα, ποσό ιδιαίτερα αξιοσέβαστο για την εποχή εκείνη.
Ο μαρμάρινος άμβωνας σχεδιάστηκε από τον Καυταντζόγλου και φιλοτεχνήθηκε από τους αδελφούς Φυτάλη.
Στην κόγχη του ιερού τοποθετείται η Πλατυτέρα, ενώ στις κόγχες της Πρόθεσης και του Διακονικού αντικρύζει ο επισκέπτης τη Γέννηση και την Αποκαθήλωση. Τα έργα αυτά, χρονολογούνται περίπου στη δεκαετία του 1910 και είναι του Ε. Παπαδάκη. Στον τρούλο δεσπόζει ο Παντοκράτορας και στο τύμπανο οι δώδεκα Απόστολοι.
Στα λοφία απεικονίζονται οι τέσσερεις ευαγγελιστές, έργα του Χατζηγιαννόπουλου. Του ιδίου, είναι και οι προφήτες που τοποθετούνται στα λοφία του χαμηλότερου θόλου που βρίσκεται ανατολικά. Άγιοι και προφήτες εικονίζονται στους πεσσούς του κεντρικού κλίτους σε τριάντα δύο στον αριθμό στηθάρια.
Εικόνες βαρυσήμαντων αγιογράφων, όπως των Μαλούκη, Κριεζή και Ζωγράφου, είναι τοποθετημένες στα προσκυνητάρια του ναού.
Επιβλητική είναι η οροφή του ναού, με την επιγραφή «ΠΝΕΥΜΑ Ο ΘΕΟΣ» ενώ εντυπωσιακά είναι και τα φατνώματα της οροφής, τα οποία σώζονται σε άριστη κατάσταση και που στάθηκαν η αφορμή για να ανακηρύξει το κράτος την Αγία Ειρήνη, το 1972, ως διατηρητέο μνημείο.
Πληροφορίες
Τηλ. επικοινωνίας:
Επιπλέον
Διεύθυνση:
Αιόλου 36, Ιστορικό Κέντρο, Τ.Κ. 10232
Χρονολόγηση:
1846-1892 (19ος αιώνας)
Περίοδος:
Μεταβυζαντινή
Πανηγυρίζει:
5 Μαΐου
Ιερά Μητρόπολη:
Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
Πρόσβαση:
Μετρό Στ. Μοναστηράκι
