Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ

Σε μια όμορφη εξοχική τοποθεσία, περίπου 1 χλμ νότια των Καλυβίων Θορικού Αττικής, κοντά στη λεωφόρο Καλυβίων-Αναβύσσου, βρίσκεται ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της Αττικής, ο ιερός ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών.

Η ιστορία του μνημείου ανάγεται στην παλαιοχριστιανική εποχή, στον 5ο-6ο αιώνα. Τότε στην ίδια θέση υπήρχε τρίκλιτη βασιλική, η οποία εγκαταλείφθηκε λόγω των καταστροφών που υπέστη η περιοχή από επιδρομές και λεηλασίες κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. Αργότερα, στους βυζαντινούς χρόνους, επάνω στα ερείπιά της οικοδομήθηκε μικρότερος ναός, που περιορίστηκε στο μεσαίο κλίτος του αρχικού. Αποτελούσε το καθολικό μονής των Ταξιαρχών και ανοικοδομήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στα κελιά αυτής της μονής έμεινε και ο άγγλος συγγραφέας και φιλέλληνας Λόρδος Βύρων ταξιδεύοντας προς το Σούνιο, το 1810.

Ο ναός στη σημερινή του μορφή είναι μονόχωρη, ξυλόστεγη βασιλική. Γύρω από τους τοίχους του αλλά και εντοιχισμένα σε αυτούς διακρίνονται υπολείμματα των δύο παλαιότερων ναών. Χαρακτηριστικό είναι το κτιστό τέμπλο του, που χρονολογείται στους βυζαντινούς χρόνους, στo οποίο έχουν εντοιχιστεί παλαιοχριστιανικά γλυπτά, καθώς και το δίδυμο προσκυνητάρι, μπροστά του, που αποτελείται από δύο μονολιθικούς, ραβδωτούς κορμούς κιόνων με περίτεχνα κιονόκρανα.

Εσωτερικά ο ναός ήταν πάντα διακοσμημένος με τοιχογραφίες, που σε ορισμένα σημεία σώζονται σε τρία στρώματα. Το νεότερο, που φαίνεται σήμερα, ανήκει στον 18ο αιώνα και περιλαμβάνει εντυπωσιακές ολόσωμες μορφές και παραστάσεις, όπως ο Ευαγγελισμός και η Άκρα Ταπείνωση. Αξιοσημείωτη είναι η μορφή του Αρχάγγελου Μιχαήλ σε υπερφυσικό μέγεθος, δίπλα στο τέμπλο. Τα έργα αποδίδονται στη σχολή του Γεωργίου Μάρκου, διάσημου αγιογράφου του 18ου αιώνα, που είχε αγιογραφήσει αρκετούς ναούς στα Μεσόγεια Αττικής.

Στον περίβολο του ναού υπάρχουν και άλλα βοηθητικά κτίσματα, που στην πραγματικότητα είναι τα κελιά της παλαιάς μονής.

Ο ναός λειτουργεί μόνο μία φορά τον χρόνο, στις 8 Νοεμβρίου, κατά την εορτή των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Την ημέρα εκείνη πανηγυρίζει με πανηγυρικό εσπερινό και Θεία Λειτουργία. Κατά τον εορτασμό του αναβιώνει το έθιμο κορμπάνι, η προσφορά φαγητού στους πιστούς, που συναντάται σε διάφορες περιοχές της Αττικής.